xoves, 8 de decembro de 2011

"El científico curioso" de Francisco Mora ... por Iván Gallego


View more presentations from Dpto. Filosofía IES Otero Pedrayo Ourense.
Para ver o vídeo creado por Iván, podedes ir ao seu blog: http://heinekencomigo.blogspot.com/

"O mestre convida a un concerto" de Leonard Bernstein ... por Raquel Rúa Vila.


Leonard Berstein nace o 25 de agosto de 1918 en Nova York. Desenvolve o seu talento musical desde moi pequeno e o feito de ser xudeu influirá moito na súa carreira. Estudou harmonía, dirección e piano. En 1943 foi nomeado asistente da Filarmónica de Nova York, e transcorridos os anos seria director de setenta orquestras profesionais diferentes, destacando a sinfónica de Boston, filarmónica de Israel e Viena, entre outras. Realizou mil concertos e máis de catrocentas gravacións. Traballou en televisión en numerosos programas. En 1958 inicia tamén a serie de concertos para mozos. Compón obras teatrais coas que di conectar moi ben co público, obras orquestrais, música coral para igrexa ou sinagoga, música instrumental e música vocal, pero estas tres últimas en menor medida. Berstein foi unha persoa capaz de compor, dirixir, dar concertos e escribir libros, entre outras, sendo bo en todo e compaxinándoo perfectamente calando a aqueles que dicían que mellor seria que só se dedicase a unha cousa. Estilísticamente, os autores que máis lle influíron foron Stravinski, Copland, Blitzstein, Hindeminth e Shostakovich. A carreira de Berstein foi un todos os seus sentidos espléndida. Recibiu vinte e tres títulos académicos honoríficos, trece condecoracións de gobernos estranxeiros, trece premios Grammy, dezaseis discos de ouro ou platino, once premios Emmy e outros dez premios de televisión. Vinte e dous premios municipais e polo menos cincuenta nomeamentos de varias sociedades. Foi un home moi colaborador, tamén, coas causas humanitarias. Berstein morreu en 1990 con tres fillos e viúvo da súa muller Felicia.
Resumo global. Este é un libro que trata de resolver algunhas cuestións xerais sobre a música. É unha serie de concertos levados á literatura, que o mestre Leonard Berstein realizou ao longo dun tempo, cos que intentaba achegar a música aos mozos. Capítulo a capítulo vai resolvendo preguntas sobre esta, a través de numerosos exemplos escritos, citando compositores, obras, etc. Outro dos recursos que utiliza constantemente é a comparación. A comparación con cousas que todo o mundo entende, como obxectos, historias, ata cancións moi coñecidas. Quince capítulos que se sitúan nos anos sesenta e que nos resolven problemas como qué é un concerto, qué é unha melodía, qué significa a música, qué é a orquestación, etc.
Capítulo 1: Que significa a música? O director decidiu comezar por explicar que é a música. Faino introducindo unha melodía e asociándoa a unha historia, pero explica que se cambiásemos a historia, esa mesma música asociariámola da mesma forma, polo que a música non son historias, nin momentos, nin sucesos. Logo dinos que tamén podemos asociar a música a imaxes ou cadros, pero que a música tampouco é iso. Afirma que: a imaxe que acompaña á música vai con ela só porque o compositor o quére así, pero en realidade non forma parte da música. É un extra? Os compositores baséanse en historias ou imaxes para compor, pero que o que realmente é a música é o que che fai sentir cando a escoitas, é dicir, os sentimentos que che producen as melodías cando as oes. O significado da música está na música, non noutro sitio- di o mestre.
Capítulo 2: Que fai que unha música soe “a americana”? Algunhas melodías soan a países. Iso é porque están baseadas na música autóctona de cada lugar, o seu folclore, etc. En América ata hai poucos anos non había este tipo de música posto que é un país novo e a maioría dos compositores teñen descendencia de países europeos. Intentaron crear música propia pero só copiaban a clásica. Non foi ata que empezaron a innovar e mesturar os cantos dos negros coa música dos indios cando descubriron e inventaron a súa propia música: o jazz. Por fin conseguirán unha música que soase a americana, con innovacións rítmicas como a sincopa, e que logo foi traslada a Europa, para ser parte de composicións cultas.
Capítulo 3: Que é a orquestación? Os compositores adxudican as voces dos instrumentos, cando teñen que tocar, e o máis importante: qué instrumentos deben ser os que componen a obra. Segundo o que se queira explicar na composición, o compositor elixe uns ou outros instrumentos, e que desta forma, intenta dar un carácter específico á obra. Ponnos varios exemplos de compositores que, por exemplo, intentando recrear o son dos animais empregan diferentes instrumentos. Tamén nos explica as grandes familias da orquestra: corda, vento metal, vento madeira e percusión, e dinos que se hai unha boa orquestación non importa se a orquestra está composta de sete, ou cento sete músicos, soará igual de ben.
Capítulo 4: Como se fai a música sinfónica? A idea principal que nos transmite é que a música sinfónica baséase no desenvolvemento. A forma principal de facelo é mediante a variación. Os compositores escollen unha melodía e fanlle pequenos cambios sen modificar o esencial que fai que a recoñezamos. Pero tamén hai outro tipo de desenvolvementos como as secuencias. En esencia a sinfonía depende do desenvolvemento e o seu principio fundamental é a repetición, de forma que canto menos exacta sexa esta, máis sinfónica será a música.
Capítulo 5: Que é a música clásica? Comunmente se define polo que non é, xa que se escoitamos unha obra de jazz, sabemos que iso non é clásico. Di tamén que a música clásica debería de chamarse música exacta, xa que unha característica desta é que non varia ao longo do tempo, é dicir, os únicos cambios posibles son os que se refiren á interpretación, pero que é igual e sen variación a cómo o compositor quíxoo no seu momento. Explica que música clásica é aquela que ser refire a un momento moi concreto no tempo, o clasicismo, que comeza con Bach en 1750 e termina con Beethoven en 1900 aprox. pasando por Mozart ou Haydn, sendo Beethoven o primeiro romántico e o ultimo clásico.
Capítulo 6: O humor na música. Leonard Berstein explícanos que na música tamén é posible gastar bromas, pero como en calquera chiste, se son explicadas perden a gracia. Di que as bromas musicais deben estar feitas por música, non vale que se engadan por exemplo ruídos de coches ou bucinas, porque iso non é considerado música. Dinos, que como en todas as bromas hai diferentes tipos, e profundiza un pouco na parodia, a caricatura, etc. Algúns compositores asociaban certos instrumentos con personaxes ou situacións graciosas, como é o caso do fagot imitando a un pallaso. Na maioría dos casos, as bromas musicais proveñen de sucesos inesperados e por iso provocan a risa, aínda que sexa interiormente. Considérase a Haydn como un dos maiores cómicos musicais.
Capítulo 7: Que é un concerto? Concerto significa compañeirismo, que expresa algo así como cousas que suceden á vez. Cóntanos que hai varios tipos de concerto. Comezan a darse no barroco, con Bach, Händel, Vivaldi, e é moi característico o concerto grosso onde a principal cuestión que deben cumprir un concerto, é dicir, o dialogo entre solista e orquestra, dáse cun concertino múltiple. Bernstein vainos explicando a evolución do concerto, onde en épocas posteriores, o solista adquire maior protagonismo co único fin de lucimento. Este tipo de concertos danse no clasicismo, romanticismo, etc.
Capítulo 8: Música folclórica en salas de concerto. Cada lingua ten os seus acentos e as súas características propias, e desta forma, os compositores, segundo de onde procedan, tenderán a compor de forma que o texto se adápte ben á letra. Iso é o que fai que unha música soe a un determinado país ou lugar. Leonard Berstein fainos ver a cantidade de compositores que utilizaron fragmentos de música folclórica para logo desenvolver os seus grandes concertos e sinfonías.
Capítulo 9: Que é o impresionismo? Refírese á corrente literaria, pictórica e musical do impresionismo. Faio a través de Debussy, e a súa obra La mer. Móstranos como este compositor introduce cambios para mostrar e causar impresión. Conségueo mesturando os múltiples tipos de modos e escalas que se deron ao longo da historia da música. Con isto consegue un efecto sorprendente e moi colorido, co que consegue describir todo aquilo que se propón, sendo esta a característica principal do impresionismo.
Capítulo 10: Que é unha melodía? Melodía é aquilo que se pode cantar, e cóntanos que hai algúns autores nos que o espectador non atopa a melodía. Iso é porque se atopa nas voces interiores ou ata no baixo. Esta é só unha dos xeitos que teñen os compositores de crear melodías fabulosos. Ao longo do capítulo cóntanos outro tipo de formulas tamén moi empregadas para crear boas melodias, como o 1-2-3. Consiste en comezar cun motivo melódico, continuar cunha pequena repetición do primeiro, e logo saír disparado nun bombardeo de notas. Explícanos Berstein que hai obras que consideramos non melódicas, pero que dentro duns anos, a novas xeracións xa non pensasen o mesmo. Isto ocorre porque son obras máis complexas, contrapuntísticas, onde a melodía está máis escondida. En definitiva, unha gran sinfonía ten melodía en todas as súas voces, e esta é tal e como o compositor quere que sexa.
Capítulo 11: Que é forma da sonata? O tipo de estrutura que moitas obras levan no seu, xeralmente, primeiro movemento. A forma sonata non só se refíre ás sonatas, explica o director que unha sinfonía é unha sonata para orquestra. Este tipo de estruturas caracterízase por ser unha forma tripartita cun esquema A-B-A, onde a primeira A adoita repetirse. Este tipo de formas é moi utilizado non só en música clásica senón en infinidade de pezas e cancións. A peculiaridade da forma sonata son as modulacións que presenta. Un breve esquema desta forma seria: Parte A, na que se presenta a exposición cun primeiro tema na tonalidade da tónica e un segundo tema na tonalidade da dominante. Parte B, é o desenvolvemento onde se presentan as variacións da parte A. Parte A, onde se repite a exposición con leves cambios. Esta parte chámase reexposición.
Capítulo 12: Unha homaxe a Sibelius. O ano 1965 foi considerado o ano Sibelius, xa que se conmemoraba o centenario do nacemento deste compositor finés. Principalmente, cóntanos o director, que destacou pola súa obra “Finlandia”. Foi unha obra que reivindicaba a Finlandia libre, fóra das ordes do imperio ruso ao que estaba sometido en 1900, e de Suecia. Sibelius emprega, sobre todo, escalas para finalmente someter a música a unha especie de explosión que poderiamos contextualizar de moitas formas, pero que os finlandeses interpretan como liberdade.
Capítulo 13: átomos musicais, un estudo dos intervalos. Refírese a estes como a distancia entre dúas notas. Explícanos que significa unha oitava, unha quinta ou unha cuarta. E que un intervalo pode investirse pero que xa non será da mesma distancia senón que haberá que restarlle 9. Por exemplo, se temos un intervalo de 5ª e restámoslle 9, o que obteremos logo do invertimento será un intervalo de 4ª. Tamén nos explica que na música occidental, as escalas están formadas por doce notas que se atopan todas á mesma distancia, unha segunda menor. Como exemplo nos fala de Brahms que nunha da súa sinfonía emprégaas moito. Leonard Berstein non insiste moito neste tema xa que unha maior profundización, di, seria máis prexudicial que beneficiosa. Unicamente dános unhas nocións do tema para saber en que consisten os intervalos minimamente.
Capítulo 14: Que é un modo? Berstein trata este tema –di- a petición da súa filla, xa que cando llo explicou pareceulle moi interesante. Explícanos o que é unha escala, e que desde a época de Bach os compositores só usaban modos maiores e menores, pero que en realidade hai moitos máis modos inventados xa polos gregos. A través de moitos exemplos indícanos as principais diferenzas entre modo maior e menor, e tamén en que difiren estes cos modos gregorianos. Hai varios tipos de modos gregorianos, pero os máis usados son o modo dórico, que comeza en re, o frigio, que o fai no mi, o lido en fa, e o mixolidio en sol. Hai tres modos gregorianos máis pero que son menos utilizados e que o director simplemente cita, sen entrar en maior profundidade. Cóntanos tamén que moitos destes modos están sendo recollidos por compositores actualmente, xa que estaban en desuso, e que con eles tamén poden crearse marabillosas obras, aínda que o que normalmente escoitamos sexa sempre en modos maior e menor.
Capítulo 15: A viaxe de Berlioz. Neste último capítulo, Leonard Berstein, fálanos do compositor Berlioz e dunha sinfonía que compuxo en 1830 á cal titulou “Sinfonía fantástica”. O propio compositor descríbea como un mozo que se droga con opio nun ataque de desesperación amorosa e que sofre raras visións e estas son transformadas por imaxes musicais. Leonard asegura que ese mozo é o propio Berlioz. A sinfonía vira entorno a unha idea fixa, algo que se constantemente na obra, unha melodía que simboliza á amada. Cada un dos movementos da sinfonía é un soño, produto do consumo de opio. Ao final o mozo morre e ve o seu propio funeral. Este só é un exemplo do dramatismo da obra, que está composta con trazos totalmente contemporáneos e que ninguén se imaxina que se podería escribir tan só tres anos logo da morte de Beethoven. En definitiva, a través da música, cóntanos unha longa viaxe, que se supón que o propio Berlioz viviu.
Valoración persoal. A verdade é que pode resultar complicado buscar a relación entre ciencia e música. Eu penso que están claramente relacionadas, pois antiguamente a música era considerada unha ciencia e eu que a practico e a estudo, considero que ademais de arte é ciencia. Neste traballo buscábamos unha relación entre a filosofía da ciencia e un libro. Eu escollín este e ao rematar de lelo descubrín que había nel moita máis filosofía da que imaxinei cando o empecei. Filosofar non é máis que saber, coñecer, e se algo se plantexa neste libro é o coñecemento da música. O director, Leonard Bernstein, plantéxanos a música dun xeito cercano para que todas as persoas poidamos entendela e coñecela mellor. Quizais so filosofa el; pero aprender, aprendemos todos.

martes, 6 de decembro de 2011

"Historia do tempo" de Stephen Hawking ... por Andrea Fernández Novoa.


Cando vin por primeira vez a Stephen Hawking na televisión falando do Universo, a ignorancia como unha cativa que era levoume a compadecerme del, véndoo sentado na súa cadeiriña de rodas e falando (baixo a miña ignorante perspectiva) como boamente podía. A seguinte vez que o volvín ver foi na serie Os Simpsons, pero esta vez plantexeimo dun xeito distinto, xa que se saía nos bonecos que a min máis me facían rir, tiña que ser por algo (Que facía falando sobre o Universo con Lisa Simpson?). Moito tempo despois coincidín de novo con el mentres facía zapping falando sobre os cambios nas estrelas do Universo, e sendo consciente xa do seu galardón Premio Príncipe de Asturias e dous máis tamén importantes nos últimos anos, comprendín canto de importante estaba a ser esta figura para o mundo da física e do cosmos, e despois de ler (penso que non é o termo correcto posto que hai numerables conceptos que non acabei de entender ben, a pesar de que hai algúns explicados para principiantes) este libro, vexo como se pode desenvolver a mente humana, cantos temas pode abarcar sen apenas ter información deles, con qué rapidez pode asociar os conceptos que vai aprendendo cos que están xa aprendidos e sobre todo o seu fin, para qué emprega tanta enerxía e tempo en investigar: para resolver as preguntas polas que tantas persoas máis indagan… cal é a orixe do noso Universo, saber con exactitude as leis que rexen a dinámica da ciencia, da física cuántica e entre as moléculas, etc. Non é que empezase a buscar desesperadamente información sobre el e as súas obras, pero si a prestar moita máis atención cada vez que escoitase o seu nome. Quizais é que reflexiono e lle dou demasiadas voltas ao que nos sucede no día a día, pero se hai algo que me fai ver que ignorante son/somos, son as vidas de persoas como Stephen W. Hawking quen, a pesar da súa enfermidade (ELA ou esclerose lateral amiotrófica) conseguiu a Licenza en Física e, cando un médico lle diagnosticou dita enfermidade e a morte próxima deixándoo sen tempo para que acabase o doutorado no que estaba traballando, descubriu o seu enorme interese na investigación e acabou dito grado universitario, para despois traballar na Teoría Xeral da Relatividade e demostrar posteriormente que os buracos negros emiten radiación, na orixe do Universo, etc. El mesmo recoñece neste libro que o ELA non foi para el unha desvantaxe, xa que é afortunado no resto dos aspectos da súa vida. Formando parte da Real Sociedade de Londres ,da Academia Pontifica das Ciencias e da Academia Nacional das Ciencias dos EEUU, é a partir desta época cando comeza un refacho produtivo de obras científicas, infantís, películas, documentais e series que non fan máis que explicarnos as súas hipóteses e axudarnos un pouco máis a comprender as nosas procedencias (atomicamente) e ver que aínda que nós, incautos humanos, nos situamos na cúspide do sistema biolóxico que nos rodea, nin somos tan importantes aí nin significamos practicamente nada, moito menos, para o xigante escuro que abraza o noso planeta.
Reflexión da obra. Podemos abarcar amplos e amplos campos da ciencia: matemáticas, todo tipo de físicas (cuánticas, de partículas, etc.), reaccións moleculares en todas as formas que compoñen a materia do Universo; podemos coñecer todas as ecuacións de movementos atómicos, vectoriais, as masas dos planetas, as dimensións das galaxias, os xiros das estrelas, as radiacións dos buracos negros; podemos comprender todo isto e afondar moitísimo máis se seguimos con este potencial de investigación. Pero deste libro non só me quedei ca idea ou cos coñecementos mínimos que hai que ter para entender o cosmos, senón que hai que ter sempre presente que a filosofía (a filosofía persoal é á que intento referirme, á parte subxectiva) é a que nos permite ou non seguir coñecendo. É coa que, desde o meu punto de vista, decidimos seguir investigando ou non, seguir traballando para chegar á conclusión seguinte ou non, é dicir: seguir crendo ou non. É cada un o que decide seguir lendo ou quedarse aí, parar, porque para él ou ela, a verdade o é ata esa palabra e non ata a seguinte e é por iso que Hawking reflicte tan ben o seu punto de vista en prácticamente todos os capítulos deste libro, embarcándose na procura da resposta a si Deus tivo cabida á hora de crear ese algo polo que a nosa raza leva séculos intentando explicar (esta mesma pregunta tamén formulada e analizada polo propio Einstein). Entón tamén é un libro acerca de Deus ou, pola contra, da súa ausencia. Son autores e libros así os que motivan a un a seguir lendo e crecendo no campo da física, das leis que rixen o Universo, do Universo mesmo… e do trasfondo que cada un queira extraer del.

luns, 5 de decembro de 2011

"O tío Petros e a conxectura de Goldbach" de Apóstolos Doxiadis Sandra Pérez González

Era unha familia formada por tres irmáns: un deles era Anargyros, o cal desprezaba ao seu irmán Petros dicindo que era un dos fiascos da vida. O sobriño de Petros nunca lograra atopar a conclusión de por que o seu pai mailo seu outro tío o discriminaban desa maneira.
Por iso, este decidiu investigar de varias formas o porqué da situación, ainda que lle era moi dificil xa que so vía a Petros unha vez ao ano e para iso por que era costume imposta polo seu avó, de que o dia 29 de xuño se tiñan que reunir para celebrar en familia a festa de san Pedro e san Pablo.
A única información que logrou conseguir por primeira vez foi por parte da súa nai, a cal describiulle como era o día a día do seu tío Petros e o que máis lle asombrou do que dixo foi, que non saía casi da súa casa xa que se encerraba nos seus estudios. Iste feito causoulle máis curiosidade para seguir investigando sobre él.
Nunha das reunións familiares, as cales sempre se celebraban no xardín da casa de Petros (xa que nunca entraban dentro da sua vivenda), intentou entrar o lavabo para ver se atopaba algo de curiosidade e desa maneira sacar algunhas conclusións, pero o seu tío seguiuno e non conseguiu nada, tivo que esperar a outra das suas reunións familiares.
Á seguinte vez tivo máis sorte, xa que comezou a chover insistentemente e Petros non tivo outro remedio que deixalos entrar, o seu sobriño observou con todo detalle a súa casa, pero o que máis lle chamou a atención cando foi o baño, foron os pasillos repletos de estantes cheos de libros.
Este colleu un deles e víu que eran libros matemáticos e isto provoucou que a sua curiosidade aumentase.
Unha tarde na súa casa comezou a soar o teléfono e este colleuno, percatouse de que era unha chamada para o seu tío Petros e seguiulle a corrente a persoa coa que falaba. Querían mandarlle unha carta a Petros el deulle a sua direción para poder ler o que puña.
Ao chegar a carta comezou a entender algo máis. Resultaba que o seu tío era un gran matemático. Este como sabía que non estaba ben quedarse cunha carta que non era para él foi a casa de Petros e entregoulla ben cerrada, pero o seu tío asombrouse ao velo xa que solo se vían unha vez o ano. Como xa era tarde acompañouno a casa. O seu pai ao percatarse de que estivera co seu tío, ao que tanto despreciaba, castigouno pero finalmente retrocedeu xa que consideraba que non estivera ben o comportamento co seu fillo. De seguido, explicoulle o porqué do seu desprezo cara o seu irmán. Resulta que non é un asunto de ciúmes, xa que el mais o seu outro irman tamen foran bos estudiantes, pero para eles era como un irman un tanto raro, xa que dende cativos nunca xogara con eles, encerrábase na sua habitacion a facer problemas de xeometria, e cando xa se fixo maior marchou a vivir a Alemania. Este cando o ían a visitar comportabase como un ser distraído, ansioso de que se foran para seguir cos seus asuntos.
Pero o peor de todo non foi iso, polo que mais o despreciaban era porque sendo tan bo coas matemáticas, abandonou ese camiño, e obsesionouse por intentar descubrir a conxectura de Goldbach, que era o problema máis difícil das matemáticas, o cal non logrou resolver.
Finalmente trala explicación do seu pai, este en vez de desprezalo tamen, o que fixo foi vencellalo, e provocou nel unha gran inspiración polas matemáticas. Faltaballe pouco para rematar os estudos e ir a universidade, pero non se atrevía a decirlle ao seu pai que quería descubir como o seu tío, a conxetura de Goldbach, entón primeiro decidiu falar con Petros.
O seu tío Petros atónito pola decisión do seu sobriño decidiu polo a proba para comprobar se podría ser un bo matemático ou non, enton mandoulle resolver un problema difícil o cal lle deixaba para acadar ca solución tres meses, pero coa condición de que non podía consultar nin libros nin nada.
Pero este ao pouco tempo regresou xunto o seu tío, e dixolle que non o dera resolto, e como prometeran que se non o resolvía, non podería dedicarse as matemáticas, este marchou a estudiar a universidade estadounidense Económicas. Alí coñeceu a Sammy que era o seu compañeiro de cuarto, experto en matemáticas. El ainda que xa non seguiu o camiño das matemáticas, preguntoulle sobre o problema que lle mandara resolver o seu tío, e percatouse de que era o problema de Goldbrach, o que ainda ninguén lograra resolver, enton este puxose tremendamente furioso e comezou a beber sen control ata quedar incosciente.O recuperar a consciencia mandoulle unha carta o seu tío amenazandoo por enganalo, e este contextoulle que o que fixera non o entendería se non logra entender o teorema da incomplexidade. Sammy intentando entender porque o seu tío o enganara, chegou a conclusión de que Petros non quixo realmente resolver a conxectura de Goldbach, senón que foi a escusa que puxo xa que é un feito que ainda que non o resolva non vai ser criticado xa que ainda nadie o logrou. E o que lle puido ter pasado e, como a moitos matemáticos, que perderon a axilidade de resolver os exercicios, cousa que tamén lle podería pasar a Sammy.
Petros era un gran interesado polas matemáticas, xa que dende pequeno os profesores xa descubriran un gran talento nel. O seu pai, sempre o animaou a que seguira o seu camiño como matemático xa que era no que el sempre destacara. Petros, durante a sua infancia estivo namorado de Isolda, a cal finalmente se casou con outro home e a él quedoulle unha gran pena. Para conquistala de novo, pensou que tiña que destacar en algo, e preguntoulle os profesores da sua universidade cal era o problema matemático mais difícil de resolver, e dilleronlle que era a conxetura de Goldbach. Enton, el decidiu adicar todo o seu tempo a intentar resolvelo.Desta maneira foron pasando os anos, e el seguía intentando buscar unha solución, pero xa non por conseguir que Isolda volvera con el, (xa que esta xa morrera nun bombardeo), senon porque era un home que todo o que se propuña non paraba ata conseguilo.
Foron pasando os anos, e non daba coa solución, ata que un dia despois de facer moitísimos intentos de diferentes formas , decidiu preguntarlle a Kurt Gödel (que era o único que lle podía dar unha resposta máis acertada) xa que este estudiara o teorema da incomplitude. Petros, preguntoulle se existía algun procedemento, para determinar se a sua teoría era aplicable a unha hipótese determinada, este dixolle que non. A partir de ahí, Petros moi aungustiado xa que consideraba que perdera moitos anos da sua vida intentando resolver algo que en relidade non ten solución, seguiu a sua vida adicandose a xardiñería e a xogar o xadrez que durante todos eses anos, se fixera moi afeccionado xa que lle axudaba a desconcentrarse e pensar noutras cousas.
El non asociaba o que lle acontecera como un fracaso, senón coa mala sorte, xa que era algo que non tiña solución.
Despois de contarlle toda a historia da sua vida o seu sobriño este, pediulle explicación de porque non o animara a seguir coa sua vocación polas matemáticas (xa que nin se molestara a saber se se lle daban ben ou mal) e Petros dixolle a verdade: el non consideraba que o seu sobriño tivese tanlento para as matemáticas, xa que dende o primeiro momento se a el lle gustaran, non lle habría preguntado a el se facía ben ou non, senón que o faría sen preguntar a sua opinión a ninguen.
Outra das conclucións que sacou, e que cando lle deu a conxectura de Goldbach e non a deu resolto tiña que polo menos mostrar interese por saber o resultado,cousa que non fixo e deuse por vencido.
Finalmente marchou outra vez a Estados Unidos a rematar o seu último ano na universidade. O chegar, atopuse a un novo compañeiro ,xa que Sammy xa había rematado os seus estudos.
Como foran grandes amigos, decidiu ir a visitalo. Foron a unha pizzeria e alí decidiu contarlle o que lle acontecera o seu tío, pero Sammy deulle a sua opinión, e dixolle que eso que lle contou o seu tío, era unha mentira, xa que como non deu azertado ca solución do problema, votoulle a culpa a Kurl Godel e desta maneira non se sentiría como un fracasado, pero a realidade, e que como non logrou resolvelo decidiu dalo por imposible.
Despois, estes seguiron máis tarde a dar un paseo, e Sammy levouno o instituto de estudios avanzados no cal puido ver a varios homes moi importantes, pero o que máis lle chamou a atencion foi Kurl Gödel xa que tiña un aspecto moi estraño, o pouco tempo regresaron a universidade, e este decidiu buscar información sobre cada un dos homes que tiveron algo que ver na vida do seu tío Petros a maioria deles tiveron unha vida moi infelíz como tamen e o caso da do seu tío.
Á hora de elixir os seus estudios, pensou que non quería volverse como o seu tío, e decidiu seguir o camiño de estudiar económicas pero aínda asi non ía parar ata que o seu tío lle dixera a verdadeira realidade de porqué non seguira co seu achado da solución do problema.
Tras insistir varias veces, o seu tío comezou a esplicarlle todos os pasos que fixera para intentar resolver a conxetura de Goldbach (figuras rectangulares con xudías, pero algo fallou). Dende ese momento, el cambiou completamente de opinión, xa que non era como decía Sammy ,que se inventara que o problema non tiña solución para que non pensaran del que era un fracasado ,senon que verdadeiramente o seu tío intentarao todos eses anos pero non logrou resolvelo.
Un día na casa de Petros, intentou provocalo para que el mesmo lle rebelase toda a verdadeira realidade e comezou a decirlle que sabía toda a verdade, de que el non resolvera o problema da conxetura de Golbach porque non dera, non porque non tivera solución. O seu tío cada vez máis furioso rematou asentindolle que o que dicía era verdade.
Petros durante uns días non quixo volver a ver o seu sobriño pola sua casa.Este moi preocupado porque dende que lle dixo que o sabía todo cambiara de personalidade completamente, intentou falar con el repetidas veces pero non conseguiu nada, ata que nun dos seus intentos o seu tío dixolle que para o único que o necesitaba era para que lle trouxera 5 kilos de xudías. El, sen entender nada, ainda que si que comezou a sospeitar que volvera a intentar resolver a problema, obedeceu e non volveu saber nada del. Ata que un día xa pola noite, Petros, chamouno moi axitado e dixolle que nesesitaba que acudiran rapidamente xunto a el dous matemáticos para ver o que estaba a suceder. El reveloulle que lograra descubrir a conxectura de Golbach, pero que necesitaba dous testigos e que para iso tiñan que ir o mais rápido posible, se non desapareceria.
Finalmente cando chegaron á súa sua casa, Petros xa se atopaba morto e as xudías que supostamente era co que atopara a solución do problema estaban esparcidas pola habitación. Desta maneira a conxectura considerase ainda como un problema sen resolver.
OBXECTIVO DO LIBRO. Eu creo que o que pretende Apóstolos Doxiadis con este libro, e que cando queiramos facer algo que nos guste na nosa vida, ainda que a xente do noso arredor ou nos mesmos pensemos que e unha meta moi difícil de conseguir, non devemos rendirnos, senon que debemos intentar chegar a ela esforzandonos ao máximo, e deixando de lado o que nos digan os demáis xa que se un mesmo se propon unha cousa da igual de que maneira pero finalmente logrará conseguila. Como ocorreu neste caso con Petros, que apesar de que os seus irmáns o desprezaran por ser un tipo raro e considerar que estaba a perder o tempo. El seguiu o seu camiño, nun primeiro momento rendiuse, pero logo retomou forzas e morreu feliz xa que o seu desexo dende sempre foi lograr resolver a conxetura de Goldbach.
Na miña opinión penso que e un bo libro, xa que a través dunha historia, ensinanos que se na nosa vida temos ilusión por conseguir unha meta, por moi difícil que consideremos que sexa, nada é imposible e que con esforzo todo se consegue.
Á parte diso e un libro fácil de ler e bastante entretido pero o máis importante e o que pretende o autor, que através de esa historia moitos de nós, nos sintamos reflexados na figura de Petros e desta maneira fainos reflexionar e pensar que non nos temos que deixar influenciar polo que nos digan os demais, nin facernos crer a nós mesmos que existen cousas no mundo que son imposibles.

ARRANQUE DUNHA EDICIÓN DE "Ai, Ptolomeo" ("apócrifa") con... "Os crimes de Oxford" de Guillermo Martínez... por Eva Rodríguez Casas.


Os crimes de Oxford é unha novela de Guillermo Martínez, escritor arxentino, gañadora do Premio Planeta caracterizada polo misterio e de intriga, encadrada no xénero negro da novela policíaca; pero que combina de forma brillante elementos tomados da filosofía, da matemática, da lóxica e de outros campos do coñecemento, ó narrar as accións e conduta dun asasino en serie que sigue encauzadamente unha serie aritmética, con xiros repentinos e inesperados, ambiguedades, e moitos teoremas matemáticos e propostas lóxicas involucrados.
É un libro moi entretido de por si porque dende un principio fai que te metas de cheo na trama, aínda que hai pasaxes nos que pode resultar un pouco lento ou complicado de ler, debido ás súas continuas referencias matemáticas e cando, por exemplo, o profesor Seldom explica os teoremas e conceptos matemáticos que desde un primeiro momento son claves na resolución dos casos ou parecen ter moita importancia ( ó final verase que todo é xenuinamente sinxelo e que nada é o que parece, o desenlace en si sorprende moitísimo pola súa inesperada sinxelidade) Sen dúbida o máis complicado de seguir é todo o relacionado cos números e tal vez algún aspectos filosóficos tratados, e ademais os personaxes tampouco están moi definidos (apenas sabemos das súas vidas e teñen poucos matices)pero en xeral é moi interesante.
A boa prosa do escritor, o gancho da historia, a facilidade de unir pezas e o ritmo dos acontecementos (conxunto xeral do libro) fan que os " pero " se esquezan con rapidez. Non deixan a sensación de decepción, polo menos non para min. O lector vaise facendo partícipe, sen decatarse, dos acontecementos da historia e vai intentando deducir quen é o asasino. É unha novela que invita a pensar e reflexionar, ademais de proporcionar entretemento e nocións moi interesantes sobre os campos das matemáticas, da lóxica e da filosofía.
Os asasinatos son sempre moi inquietantes (tamén á hora de fixarnos en que Seldom “sorprendentemente” sempre se encontra cerca ou coñece á persoa asasinada, dato moi relevante ó final da historia). Pero a pesar disto, non é nada predicible; ata o último segundo non sabes exactamente quen se encontra detrás de toda a trama, cumplindo perfectamente coas carecterísticas que soen definir ó xénero detectivesco (cine negro).
Esta novela de intriga foi levada ao cine por Álex de la Iglesia. Clica aquí para entrar na páxina oficial do filme.
Capítulo 1.
O protagonista, un mozo arxentino, empeza relatando parte da súa viaxe a Oxford no verán do 93. Conta que tan pronto chegou á cidade inglesa optou por aloxarse nuncha casa que a súa nova directora, a Srta. Emily Bronson, lle había recomendado. Na casa vivía unha anciá ( Mrs. Eagleton) e a súa neta Beth. Esa noite invitáronno a cear coas dúas. Nos días seguintes decántase por comezar a coñecer o pobo.
Capítulo 2.
No Instituto de Matemática tiña un compañeiro de cuarto curso (Podorov) e a súa directora fixo todo o posible para que coñecera a xente coa cal puidese xogar ó tenis: John, Lorna e Sammy. Un día despois de rematar unha partida, o levaron en coche ó seu apartamento onde volver a coincidir con Beth, e esta lle revela que está celosa da vida que el leva e que ten moita envidia ademais de estar amargada e farta de ter que cuidar a unha vella. Aos poucos días, o protagonista chega de novo á súa casa e se encontra a un matemático (Seldom) e descubren morta a Mrs. Eagleton.
Capítulo 3.
Chega a policía e estiman que probablemente foi asfixiada coa almofada, e que a macha de sangue debíase a que sin querer ó facer moita forza rompéranlle o nariz. Nese intre Seldom confesa que xa sabía que iso ía a ocurrir porque lle chegara un papel dicindo “O primeiro da serie” , e isto anexo á dirección da vella; ademais de haber un círculo na nota. Deduciron pois que este símbolo, o círculo, podía ser o primeiro dunha serie lóxica. O capítulo acabao co interrogatorio policial a Seldom e ó protagonista e coa sentencia de que Beth tamén ía ser interrogada.
Capítulo 4.
Seldom e o protagonista empezan a sacar as súas propias conclusións por eles mesmos. Pensan que o asasino non quería que a policía se enterase, e que o máis probable dende ese momento en adiante sería que se volvería máis cuidadoso e minucioso e que intentaría que os crímenes pasaran o máximo desapercibidos. Sobre o símbolo lóxico da nota, Seldom di que necesita de máis símbolos para poder indagar e averiguar o resto da serie. Finalmente acuden a ver a Beth tocar coa súa orquesta.
Capítulo 5.
A policía e un periodista pensan que Beth é a asasina. Esa noite Beth pediulle axuda ó protagonista porque ela non daba conciliado o sono. Este, ó vela tan triste e indignada porque pensaba que lle botaban enriba a ela o crime da súa avoa, déixaa durmir con el e dille que non se preocupe nin teña medo, porque a súa avoa morreu ás tres e ela saíra do ensaio da orquestra media hora antes.
Capítulo 6.
O mozo despértase só na habitación, Beth xa tiña marchado e el non se dera conta. Rapidamente decatouse de que chegaba tarde á reunión coa directora, coa cal estivo comentando o asasinato, e ela se fixo sentir culpable por terlle recomendado esa casa. Tamén falaron acerca de Seldom. Ó saír do instituto o protagonista foi xogar ó tenis, pero ó chegar alí só estaba Lorna. Cando levaban un tempo xogando, Lorna, sen forzas, derrumbouse no chan , e cando el se acercou xunto ela, bicouna. Xusto despois fóronse á casa dela a consumar físicamente o seu sentimento de desexo e paixón.
Capítulo 7.
Seldom empézalle a relatar ó protagonista as súas teorías matemáticas e como coñeceu á nai e ó pai de Beth. Tamén lle conta que os dous morreron nun accidente de tráfico xunto coa súa esposa e que só el sobreviviu. Despois, volveron a analizar e a porse a reflexionar sobre o asasinato e maila investigación. Seldom constatou varias equivocacións: a primeira, a sobrevaloración das probas físicas e a segunda, que se guiaban polo principio da navalla de Ockam.
Capítulo 8.
Seldom leva ó noso protagonista ó hospital. Fálalle de que alí tamén estivo ingresado o famoso escritor Dino Buzzati, que escribiu sobre a súa estancia nel e como dende a séptima planta ( os máis sanos) baixou ata a cuarta, ata que se percatou de que se baixaba outra non saldría con vida de alí. Ó final tranquilizáronno e pedíronlle desculpas polo histerismo e desasosego dun paciente da terceira planta: ese era Seldom, que agonizaba en berros e sufrimento pola morte da súa muller.
Capítulo 9.
Tan pronto chegan ó hospital, van directos á segunda planta, onde estaba Kalman, un linguista que pasou case toda a súa vida estudando lóxica e sucesións, sobre todo nos test de intelixencia. No seu estudio da lóxica irracional, decidiu dispararse na parte dereita da súa cabeza para descubrir a lóxica cando non existe ou desaparece a razón. Antes delo, pediulle a Seldom que collera o que el escribise. Só escribía catro letras, pertencentes ó nome dunha muller.
Capítulo 10.
Seldom quedouse un rato máis con Kalman, e o protagonista foi a ver a Lorna á planta de raios, xa que sabía que ela traballaba alí. Mentras esperaba por ela a que acabase de facer o que estaba facendo, estivo falando con Ralph Johnson sobre os transplantes na época de Xesucristo e os pitagóricos. Este home estaba informándose sobre isto porque dúas familias cristiás denegáranlle un pulmón para a súa filla. Cando Lorna saíu da sala, o protagonista invitouna a Londres, pero ela non podía ir.
El foi polo asunto dunha conferencia, e ó regresar a Oxford, na porta do Instituto de Matemática encontrou unha nota que dicía: “ O segundo da serie” cunha especie de figura en forma de peixe feito con parénteses.
Capítulo 11.
A víctima era curiosamente un compañeiro da planta de Frank. Os médicos pensaran que se trataba dunha morte natural, xa que se esperaba o acontecemento dende algún tempo atrás. Ademais na autopsia non se descubriu nada estraño ou fóra de lugar. Pero logo viron un pequeno pinchazo no brazo e pensaron irremediablemente no asunto do posible envenenamento. Ó chegar Petersen ó Instituto empezaron a intentar unir as pezas e buscar relación entre ambos asasinatos, pensando tamén en cal podería ser o seguinte símbolo da serie, aínda que Seldom optaba por mellor non precipitarse nin impacientarse.
Capítulo 12.
Petersen di que non quere que se sepa nin se comente nada do primeiro símbolo porque poden aparecer imitacións dos asasinatos. Volve a insistir en que Seldom lle avecine que pensa sobre cal pode ser o seguinte símbolo, aínda que este négase a facelo. Cítaos para o día seguinte no seu despacho. Despois, paseando, Seldom e o protagonista comezan a falar sobre o porqué de facerse matemáticos. O mozo explica que el o fixo sobretodo porque lle encantaba a verdade pura e universal dos teoremas, mentres que Seldom porque as matemáticas non acarreaban xamais ningún perigo.
Capítulo 13.
Ámbolos dous diríxense ó despacho de Petersen, onde este lles leu o informe de posibles características do asasino. No informe dicíase que podería ter o “Síndrome de Ambere”, tamén chamado “síndrome da segunda oportunidade”. Isto quería dicir que seguramente o asasino perdera a oportunidade de algo e agora necesitaba vingarse de aqueles que lle roubaron a oportunidade. A psicóloga opina que o seguinte símbolo podería ser un paxaro pero Seldom discrepa.
Capítulo 14.
Seldom dille ó protagonista que non pode revelarlle o símbolo que el ten na cabeza como o seguinte que probablemente elixa o asasino porque non quere influír nas súas propias hipóteses de ningunha maneira. Na calle ven a Beth, a cal lles comenta que deixou de tocar e que se ía casar con Michael. Esta invítaos ó último concerto e estes van. A pesar de todo, non deixan de comentar os asasinatos e un libro acerca de se existe o crimen perfecto ou non.
Capítulo 15.
Pasan dúas semanas e ningún acontecemento novidoso agás o de que Andrew Wiles estaba organizando un seminario sobre a Teoría de Números. De camiño cara ó concerto, o protagonista encóntrase con Beth e Michael que se ofrecen a levalo.
Ó chegar ó sitio, despois de estar polo parque o mozo foi ó seu asento pero non sen percatarse antes de que tamén estaba Petersen. Morrera un percusionista, Benito, unha persoa de considerábel idade, e ó parecer tamén de asfixia. Todos foron ó escenario e cando comezaron a retirarse, Seldom descubriu a terceira mensaxe, que corroboraba que era o terceiro da serie e lle asignaba o símbolo do triángulo.
Capítulo 16.
Petersen ordea que se cerren as portas e que ninguén se vaia do recinto para tomar as declaracións oportunas. Seldom e o protagonista fóronse á casa coa filla de Petersen. Mentres conducían, comentaban o acontecido. Ó baixarse o protagonista do coche, díxolle a Seldom que por favor lle explicara a formación da serie, xa que este acertara que o tercer símbolo sería o triángulo. Seldom optou por responderlle cunha especie de pista.
Capítulo 17.
O noso protagonista decide ir á Biblioteca do Instituto, onde colle un libro sobre unha irmandade pitagórica no que se explicaba que para os pitagóricos cada número correspondíase cun símbolo. O seu compañeiro de piso, Podorov, sorprendeuno mentres estaba concentrado nisto. Este coñecía a Seldom, xa que un alumno del publicara unha tesis que Podorov creara. O protagonista comezou a sospeitar de Podorov dado que coincidía coa teoría da segunda oportunidade e tiña os seus motivos, ademais de ter coñecemento no campo matemático, e informoulle sobre todo elo a Seldom. Aínda así, este non creu que Podorov fose o asasino por moitos motivos que tivera.
Seldom e mais Petersen optan por publicar o asasinato na primeira páxina do periódico para que o asasino pense que están desconcertados e perdidos.
Capítulo 18.
Lorna interésase polo asasinato e chama ao protagonista para que lle conte todo o que el soubera ata o momento sobre o caso. El preguntoulle se sabía se alguén sería capaz de matar a Benito así, se había algunha maneira, e ela comentoulle a que había. Despois cando o mozo volveu ó instituto encontrou a un grupo de matemáticos que comentaban que Willes, o alumno de Seldom que se apropiara indebidamente da tese do seu compañeiro ruso, demostraría o teorema de Fermat.
Capítulo 19.
Cando terminou de redactar o seu informe o rapaz mirou o seu correo electrónico e atopou unha mensaxe procedente de Seldom, que quería quedar con el. Explicoulle o teorema de Gödel e comentoulle que Petersen chamárao reducindo o número de víctimas probables. Comentaron tamén o crime de Benito e Seldom entregoulle unhas imaxes ó rapaz sobre Mrs. Eagleton para que as relacionase co seu símbolo asignado. Decidíronse finalmente por ir a ver a un mago que lles prestase axuda.
Capítulo 20.
Despois de mirar atentamente as fotos de Seldom e intentar pensar en cousas que se lle puideron ter pasado sen darse conta, intentou buscar un círculo atopado nun obxecto posto que cada asesinato ía intimamente ligado co obxecto. Pensou en varias opcións, e pasóuselle unha inscripción de tres letras ( unha unha O ) no scrabbel. Mentres chegou Beth, e díxolle que á vella faltáballe a manta dos pés. Entón é cando o protagonista comeza a pensar en que o máis probable e que se lles escapase algo en tódolos crímenes.
Capítulo 21.
Os protagonistas principais da investigación diríxense ó recinto onde vai actuar o mago. Faltáballe o brazo dereito. Explicoulles que el nunca defendeu que a maxia era posible, e sempre lle ensinaba os trucos a xente.
Capítulo 22.Seldom preguntoulle ó mago que clase de efectos ou trucos podían facerse a distancia, recordando un caso no que un home parecía ter matado á súa muller psiquicamente e que fora declarado como non-culpable.
Seldom teme pola vida de Pilles porque todos os que tentaran demostrar o teorema de Fermat estaban mortos.
Capítulo 23.Un día que o mozo estaba en casa de Lorna, esta recibe unha chamada do hospital, onde se lle comunicaba que un autobús caera por un precipicio na entrada da cidade. Morreron dez nenos con síndrome de Down, e o conductor ( que era o pai da nena que esperaba un pulmón no hospital) Lorna acudiu ó seu traballo e enterouse de que xa lle fóra por fin transplantado un pulmón á nena antes de que se soubera que en realidade o pai suicidarase e con el, matara a todos os nenos.
Capítulo 24.
A mensaxe esta vez recibiuse antes de que sucedera o crime, era estraño; foi unha chamada por teléfono. Falaba do Tetraktys, o cuarto da serie. “Dez puntos no triángulo cego” Petersen cría que Ralph non pretendía que ardese o bus, para que así os pulmóns puideran salvarse. Tamén comentaron un pouco de como elixiu ás súas víctimas e que o de Clark só fora unha simulación.
Capítulos 25, 26 e 27.
O mozo acaba o traballo e mándao a Arxentina. Pero de súpeto recordou o que lle dixera Petersen: "É difícil saber ata onde chegaría un polo seu fillo". Así deuse conta do que Seldom lle intentara facer ver en todo ese tempo e foi a buscalo. Chamou a Lorna e díxolle que estaría no museo. Cando ela o atopou explicoulle que todo fora inventado.
Aínda así, o primeiro crime fora Beth, crime que Seldom ocultou baixo unha serie de asasinatos en serie; o segundo fora natural, pero como afirmara Petersen, el inseriulle unha xiringa para que parecese asasinato; o terceiro foi natural, el mesmo se deixou a mensaxe cando ninguén miraba. Pero no cuarto non tivo nada que ver, foi Ralph, que tamén sabía a continuación da serie e matouse facéndose responsable de todos os crimes.
Explicoulle que era certo que recibira unha nota, pero era dunha persoa próxima, de Beth: "Fixen algo terrible", e cando chegou á casa de Mrs. Eagleton e viu o que fixo, como estaba o rapaz tivo que chamar á policía. Se non estivera este intentaría que parecese morte natural. A nota en si, que el chegou a ver finalmente cos seus propios ollos, dicía realmente: "Fixen algo terrible", "Por favor, por favor, necesito que me axudes, papá”
Seldom non se podía negar, era a meniña dos seus ollos...
Epílogo.
O rapaz de volta á casa encóntrase a Beth nun coche de luxo. Ela invítao a subir, pero este dille que Seldom xa llo explicara todo, e pregúntoulle cales foran os seus motivos. Díxolle que a súa frase: "Deberías probalo”, e que ademais o cáncer á súa avoa xa lle remitira.
Ao final Beth vaise, soa.

sábado, 21 de maio de 2011

Reflexión persoal de Víctor Rodríguez Cordo a partir de "Rapiña Global" de Carlos Taibo.


http://democraciarealya.es/
Carlos Taibo cóntanos neste libro que a partir dunha suposta reunión de expertos nos medios de comunicación na década dos 90, acórdarase substituír as palabras "imperialismo" e "capitalismo" polo termo “globalización”.
A medida que imos avanzando, dámonos conta da mentira que estamos a vivir; dándose probas e sucesos históricos que nos fan caer na conta de que o capitalismo acaba coa sociedade:
-É a democracia e o estado de benestar unha farsa?
-Estaremos vivindo unha época de Guerra Fría supostamente acabada?
-Estará o mundo repartido entre USA, Europa, China e Rusia?
Todas estas preguntas acaban de florecer no meu pensamento facendome dudar de todo e aínda que os datos apunten a iso e non teñamos unha resposta clara o que sí se pode saber claramente é o que pasou nestes últimos 20 anos, que desenvolverei a continuación :
O capitalismo é unha corrente que está en toda a sociedade actual; e na miña opinión, fainos depender e preocuparnos unicamente do diñeiro, convertíndonos en seres egoístas e avariciosos, pensando solo no noso propio beneficio.
A expansión deste, debeuse a hexemonía que ten Estados Unidos nun ámbito global.
A deslocalización xoga un factor decisivo neste campo xa que a instauración de democracias na maioría do globo terraqueo implica unha serie de normas, leis e dereitos favorables ao traballador así, as empresas de todo o mundo mayoritariamente norteamericanas se deslocalizan cara África, é dicir, o traslado das empresas cara este lugar onde as leis fiscais e medioambiantais son favorables as empresas e éstas non teñen que pagar por contaminar, ademáis tamen se aforran costos de produción xa que aos traballadores, se lles paga un salario de 1 € diario, co que teñen que malvivir, tratados como escravos e empregando man de obra infantil que é peor pagada.
A incrible produción de bens realizados en zonas subdesenvolvidas producen uns grandes beneficios para os dirixentes importantes como son Adidas ou Nike.
Á parte deste tipo de actitude capitalista, a política exterior norteamericana definese en dúas palabras: imperialista e militar.
En que nos basamos para definir desta maneira a política exterior norteamericana? Pois moi fácil, mirando as suas actuacións por conquistar o petróleo, situado o 60 % en Medio Oriente; se miramos cara atrás, EEUU coa xustificación da súa intervención para restablecer a paz en países do Medio Oriente, empleou a sua política mitilitarista agresiva para sacar proveito é facerse con reservas de petróleo en Kuwait, Israel, etc.
Que provoca isto? Unha maior desigualdade social entre ricos e pobres.
Das últimas actuacións dos EEUU,está a invasión a Irak polo suposto atentado deste país contras as Torres Xemelgas. Na miña opinión, todo esto foi unha conspiración dos propios EEUU para poder entrar en Irak, dominalo economicamente e acadar as reservas de crudo.
Acaba todo aquí? Para nada, a expansión do capitalismo aínda vai máis alá que norteamerica e as súas conquistas “pacíficas”.
Taibo distingue do capitalismo americano, o que denomina capitalismo europeo e que consiste nun capitalismo pero non tan liberal senon que é o que coñecemos como estado de benestar pero que na miña opinión non se alonxa tanto do capitalismo americano.
O ámbito imperialista está en activo así o vemos no que hoxe coñecemos como Unión Europea (UE). A súa formación implica o que pensaban Franco e o seu exercito dos sublevados cando se sucedeu a Guerra Civil española; concebían a unha España única,total e unitaria. Se o pensamos detidamente solo hai que aplicar esté concepto definitorio a outro plano, o europeo. Así, 25 países firmantes temos: unha mesma moneda, fóra os aranceis económicos o que implica unha maior liberalizacion das mercadorías e do transporte de persoas,etc. Todos estes países seguimos normas económicas que proveñen dun banco e un conxunto de normas administrativas politicas e normas a seguir dunha mesma institución. O suposto estado de benestar, mal organizado, a imposición do capitalismo puro está absorbendo Europa como se ve co plan Bolonia; con outros, dende o meu punto de vista estase a acabar coa suposta “democracia”, así vemos a Lei Sinde.
Deixando xa Europa e EEUU pasamos agora por China, país en vias de desenvolvemento e cun réxime comunista, mantén aos seus traballadores con salarios baixos e sen regulamentación de horas laborais cunha alta producción en cadea.
En resumo, na miña opinión; o libro abriume os ollos cara a realidade e o que nos denominamos "democracia" non é tal; o mundo está dividido en tres potencias que se reparten o globo terraqueo levando a cabo intervencións que cremos pacifistas pero que en realidade son mais violentas que a 1ª e a 2ª Guerra Mundial.
Como dixo Marx unha vez: “A relixión e o opio do pobo”; eu digo que na actualidade o opio do pobo é a democracia.
Temos que seguir loitando por que os medios de comunicación digan a verdade e non manipulen a información e temos que someter a critica institucións internacionais como a ONU, que sendo un organismo que está para regular a paz no mundo, non fai outra cousa que dar privilexios aos EEUU e que responde aos seus intereses. Nunha organizacion para a paz ten que estar formada por países que os seus votos conten todos por igual.
A sociedade ten que actuar e saber o que realmente está pasando.
Por último quixera deixar un video musical que refrexa a inxustiza dos EEUU :
Espero que a sua difusión axuda a tomar conciencia.

domingo, 8 de maio de 2011

"Lo que Einstein le contó a su barbero" de Robert Wolke... por Íñigo Isequilla.

"Curie, la atómica"... por Lucía Bayón, María Pena e Lorena Torrano.

Eva é a protagonista do libro. É a filla do matrimonio Curie (Marie e Pierre). É unha nena á que lle gusta tocar o piano, pintar… todo o que non teña que ver co mundo científico, todo o contrario cá súa irmá, á que lle gustan as matemáticas e as ciencias.
O libro narra a historia que lle contan distintos persoaxes a Eva (como son o avó Curie, o avó Sklodowsky, o señor Becquerel…).
Imos comezar pola infancia de Marie. Os avós dicíanlle a Eva que os profesores estaban moi contentos con Marie porque era unha alumna exemplar moi intelixente e sobre todo moi atenta, pois o que máis lle gustaba era aprender cousas novas. Tamén lle contou a historia de cando Marie fora á universidade. Era unha historia bastante complexa xa que Marie traballaba coma institutriz e a súa irma Bronia facía o mesmo. Pero un día Bronia recibiu unha beca para ir estudar na universidade de París, e quería darlla á súa irma Marie. Esta díxolle que preferiría que fose Bronia, xa que era a maior das dúas e faríalle máis ilusión. Así pois, Bronia foi a universidade de París onde estudou mediciña, e ó acabar a carreira díxolle a sua irmá Marie que fose para alá a estudiar na Universidade. Cabe mencionar tamén que Bronia coñeceu en París a Casimir, con quen casou ao pouco tempo. Igualmente Marie vai á universidade de París e alí coñece a Pierre con quen casa. Teñen dúas fillas: Eva e Irene.
Becquerel é un vello amigo do avó Curie e cóntalle a Eva a historia da fosforescencia ou o que actualmente se chama “raios X”.

"¿Qué está haciendo Internet con nuestras mentes? Superficiales" de Nicholas Carr... por Sara Vázquez.

Hal e eu. Nicholas Carr cóntanos como evolucionou a tecnoloxía ao longo da súa vida e canto tempo lle dedicou a estar online. Como investigacións que antes precisaban días polos estantes das hemerotecas e bibliotecas poden facerse agora en cuestión de minutos. Malia as innumerábeis vantaxes que nos proporciona a Rede este ten unha gran desvantaxe, así como afirma o autor, canto máis se usa este medio máis ten que esforzarse para permanecer concentrado en textos longos. Internet favorece o declive da capacidade de ler e concentrarse.
Os camiños vitais. Existiron innumerábeis teorías sobre a plasticidade do noso cerebro ¿Ao cruzar a nosa xuventude o cerebro deixa de forxar novos circuítos e de crear novas neuronas para deixar paso á descomposición a medida que o noso corpo envellece ou este é moldeable ao longo de toda a nosa existencia? Malia que ata o século XX a crenza da inmutabilidade do cerebro adulto era profunda e xeneralizada, houbo algún herexes que afirmaban que se podían construír novos circuítos neuronais ao longo das nosas vidas e os antigos podían tanto fortalecerse como debilitarse. Freud, por exemplo, defendía que o cerebro podía cambiar en resposta ás experiencias dunha persoa, pero tódalas súas teorías foron desestimadas.
Así pois quedou unha estendida visión global que dicía que xa que o cerebro non pode cambiar, a natureza humana que xurde del queda fixa e inalterable. Non hai rexeneración, só decadencia.Quedábamos así atrapados no conxelado cemento das nosas células cerebrais.
Pero os incribles descubrimentos de Merzenich experimentando con monos e de Kandel coa babosa mariña deixan sen lugar a dúbida a porta aberta á plasticidade dos nosos cerebros.
A plasticidade das nosas sinapses harmoniza dous filosofías da mente en conflito: o empirismo e o racionalismo.
Segundo os empiristas, como John Locke, a nosa mente é unha encerado en branco, unha tabula rasa, e todo o que sabemos provén das nosas experiencias pero segundo os racionalistas, como kant, nacemos como cun modelo mental incorporado que determina a forma na que percibimos e interpretamos o mundo. Pero os experimentos anteriormente nomeados amosan que ámbolos dous tiñan razón e complementábanse.
Os nosos xenes especifican moitas das conexións entre neuronas (modelo innato de Kant) sen embargo as nosas experiencias regulan a eficacia a longo prazo das conexións (remodelación da mente de Locke).
Nancy Kanwisher (Instituto McGovern para a investigación cerebral) explica que cando as neuronas perden a súa fonte habitual comezan a responder ao mellor substituto, é dicir, se unha persoa perde a visión a parte do seu cerebro que se dedicara ao procesamento visual non se apaga sen máis, senón que rapidamente é absorbido polos circuítos utilizados para o procesamento auditivo e se a persoa aprende a ler braille, a cortiza visual distribuirase para procesar a información recibida a través do sentido do tacto.
Moitos científicos conseguiron demostrar a grande plasticidade do cerebro. Un exemplo é Pascual-Leone que demostrou mediante un experimento que o cerebro dos participantes cambiara en resposta a accións que só se había producido na súa imaxinación, é dicir, como resposta aos seus pensamentos. Neurolóxicamente somos o que pensamos.
Pero a maleabilidade do cerebro poder ter tamén inconvenientes xa que aínda que a neuroplasticidade proporcione a escapatoria ao determinismo xenético tamén impón a súa propia forma de determinismo ao noso comportamento. Os malos hábitos poden arraigar nas nosas neuronas con tanta facilidade como os bos. Parece irónico que o cerebro, embalado coidadosamente na caixa de oso que é o cranio, non nos de ningunha sinal sensorial da súa existencia: sentimos latexar os nosos corazóns, expandirse os nosos pulmóns, revolverse os nosos estómagos, pero o noso cerebro, falto de mobilidade e terminacións nerviosas, é imperceptible para nós.
As ferramentas da mente. Durante a maior parte da historia humana, as persoas experimentaban o tempo como un fluxo continuo e cíclico. Non había ningunha necesidade especial de medir o tempo con precisión ni de fragmentar un día en cachiños. Pero na segunda metade da Idade Media, os monxes cristiáns, cuxa vida xiraba arredor dun rigoroso horario de oración, esixían unha medición máis precisa do tempo. A partires de entón, as badaladas comezaron a marcar os patróns dos pobos e cidades.
Grazas ao inevitable avance do comercio e a industria empezou a necesidade de que houbese a mesma hora en tódalas partes. Entón, no século XIV o reloxo mecánico converteuse nalgo común, unha ferramenta case universal para coordinar o complexo funcionamento da nova sociedade urbana. A proliferación de reloxos públicos cambiou a forma de traballar, comprar e actuar.
O mapa e o reloxo cambiaron indirectamente a lingua, ao suxerir novas metáforas para describir os fenómenos naturais. Outras tecnoloxías intelectuais cambiaron o idioma de forma máis directa, e máis profundamente, alterando de feito a nosa forma de falar e escoitar ou de ler e escribir. Posto que a linguaxe é, para os seres humanos, o principal vaso do seu pensamento consciente, en particular as formas superiores de pensamento, as tecnoloxías que reestruturan o linguaxe tenden a exercer maior influencia sobre a nosa vida intelectual.
A páxina profundizada. Cando a xente comezou a escribir facíano con sinxelas marcas sobre taboíñas de madeira, pedras lisas, tiras de cortiza, tela ou cerámica. Máis adiante isto cambiouse por taboíñas de arxila, pero este método era traballoso, as taboíñas pesaban moito, eran fráxiles e non había moito espazo onde escribir. Logo pasouse ao papiro e por último aos códices ou libros antigos. Como cada vez a simboloxía da escritura era máis sinxela (cambio da scriptura continua sen espazos a pór espazos entre as palabras) e máis xente podía gozar da súa lectura sen que fose un longo traballo de descodificación.
Ler un libro significaba practicar un proceso antinatural de pensamento que esixía atención sostida, ininterrompida a un so obxecto estático. Tiveron que estrear o seu cerebro para que fixese caso omiso a todo canto sucedía ó seu redor, resistir a tentación de permitir que o seu enfoque pasara dunha sinal sensorial a outra.
Cada vez eran máis os privilexiados que desfrutaban do arte da lectura así que cada vez contratábanse máis escribanos nos mosteiros que aumentaran a produción de copias dos libros. Pero Gutenberg viu a oportunidade de automizar a produción de libros cunha máquina de impresión así que construíuna. Moi rudimentaria en comparación coa actualidade pero una moderna substitución dos escribanos. Isto introduciu de cheo o libro na vida cotiá.
Agora as novas tecnoloxías desprazan ao libro como este fixo coa tradición oral e os nosos circuítos neuronais volven a redeseñarse.
Un medio da natureza máis natural. A evolución dos ordenadores dende o seu pioneiro Tuning ata hoxe, no que o tempo e costos reducíronse un 99'9%, no que a creación de páxinas webs e o e-mail deixan atrás o correo tradicional e a prensa impresa.
As primeiras páxinas webs eran moi sinxelas e só incorporaban texto pero pouco a pouco fóronse engadindo imaxe, sinxelas animacións, sons e, por último, o vídeo. As melloras en todos estes campos non agardaron moito. A Rede distínguese da maioría dos medios de comunicación de masas que substitúe nunha característica evidente e moi importante: é bidireccional.
Actualmente, estamos inmersos nunha infinidade de canles de distribución e intercambio de información, fotos, cancións e todo tipo de redes sociais (as veces, antisociais).
Atopamos o problema de que a xente pasa un 30% do seu tempo de ocio en Internet (os chinos un 44%), sen contar teléfonos móbiles ou computadoras de peto. As cifras aumentan cada vez máis a presa. A maioría dos habitantes de Estados Unidos para polo menos oito horas e media ao día diante dun televisor, un ordenador ou un móbil (con frecuencia dous ou tres simultáneamente).
Agora, a Rede é unha navalla multiusos xa que absorbe un medio e o recrea a súa imaxe e semellanza. Mediante a combinación de diferentes tipos de información nunha pantalla, Internet fragmenta máis os contidos e interrompe a nosa concentración máis aínda.
A viva imaxe do libro. Malia a infinidade de vantaxes que ten o libro tradicional a pantalla cada día cómelle máis terreo. Os novos lectores dixitais estanse a converter nun competitivo substituto coas novas melloras que incorporan cada ano. Pero a lectura é moi distinta. A capacidade de concentración é case nula, a parte de que se tarda moito máis en conseguir ler un libro de extensión considerable polas innumerables distraccións que os hipervínculos ou as distintas actividades que internet nos ofrece simultáneamente ao rematar dáste de conta de que a túa capacidade de retentiva sobre o lido é moito menor.
A parte, os cambios na forma de lectura produce cambios na forma de escritura. Os autores adáptanse aos hábitos e as expectativas dos lectores. A natureza provisional do texto en pantalla tamén promete influír nos estilos de escritura. Un libro impreso é un obxecto rematado. Unha vez impreso as súas palabras son indelebles. O acto de publicar instalou tradicionalmente nos mellores escritores e editores o desexo por perfeccionar as obras que producen: escriben ca vista e o oído postos na eternidade. Pero o texto electrónico é efémero e isto pode rematar cambiando a actitude dos escritores hacia a súa obra. A presión por alcanzar a perfección diminuirá, xunto có rigor artístico que impoñía.
Así, substituíndose o hábito da lectura pouco a pouco por as ''sobras'' que atopamos por internet parece que a era da lectura masiva de libros foi unha breve anomalía da nosa historia intelectual. Ese tipo de lectura volve a súa antiga base social: unha minoría que se perpetúa a si mesma.
A forma na que a xente le e escribe xa a cambiou a Rede e os cambios continuarán, sen presa pero sen pausa, mentres as palabras dos libros segan colléndose da páxina impresa para incrustarse nas ''tecnoloxías propias da ecoloxía da interrupción''.
Mentalidade de malabarista. A interactividade de Internet dótanos de novas e potentes ferramentas coas que recadar información, expresarnos e conversar con outras persoas. Pero tamén nos convertemos en cobaias de laboratorio que accionan constantemente pancas a cambio de migallas de recoñecemento social e intelectual. A Rede atrae a nosa atención só para dispersala. O noso cerebro céntrase en estímulos simples, pastoreando rapidamente os datos hacia a conciencia para abandonalos coa mesma celeridade.
Inda que Internet convertera o hipertexto nun lugar común, as investigacións non deixan de amosar que a xente que lee texto lineal entende máis, recorda máis e aprende máis que aqueles que len texto adobado de vínculos dinámicos. 
Dada a plasticidade do noso cerebro podemos supoñer que os circuítos neuronais dedicados a explorar, filtrar e realizar múltiples tarefas estanse a ampliar e a fortalecer, mentres que os que se utilizan para ler e pensar profundamente, cunha concentración sostida, se debilitan ou erosionan. A rede ofrécenos un acceso instantáneo a unha biblioteca de información sen precedentes polo seu tamaño e alcance e facilítanos o seu ordenamento: atopar, se non exactamente o que estábamos a buscar, polo menos algo suficiente para os nosos propósitos inmediatos. O que a Rede diminúe é a capacidade de coñecer en profundidade unha materia por nos mesmos, construír coa nosa propia mente o rico e peculiar conxunto de conexións que alumean unha intelixencia singular.
A Igrexa de Google. Neste capítulo revélasenos o funcionamento da grande empresa de Google dende os seus inicios, cando Larry Page e Sergey Bring, graduados de Stanford, deseñaron un sinxelo motor de busca. Cóntanos como ao ver o seu éxito na universidade conseguiron un inversor e fundar unha pequena empresa e como logo, coa introdución de anuncios textuais fixéronse millonarios. Canto máis aumenta a velocidade de datos de internet, Google non deixa de aumentar a súa calidade de escolma de datos.
Esta empresa vai moito máis alá do ánimo de lucro. Tenta usar a tecnoloxía para resolver problemas que nunca antes se poderan resolver. Discútese se é verdade ou non que Google pretenda crear intelixencia artificial, pero danos argumentos que confirman que un ordenador é máis parvo que un corcho e que, polo momento, queda moi lonxe do noso alcance.
Busca, memoria. Dende hai séculos discutiuse a importancia da memoria nos seres humanos. Antes era tremendamente valorada, agora cada vez máis en desuso. A xente case deixa de esforzarse en recordar calquera cousa porque calquera información pódese recadar en Internet ao instante. Clive Thompson, redactor de Wired, suxire que mediante a descarga de datos de silicio, liberamos a nosa propia materia gris para as tarefas máis relevantemente humanas, como deixar voar as ideas e soñar esperto. A memorización é unha perda de tempo.
Estudase a memoria a curto e longo prazo: ¿Por que existen recordos que desaparecen ás poucas horas e outros que duran toda a vida? Un experimento de Georg Müller e Alfons Pilzecker, no 1890, demostrouse que se tarda unha hora, máis ou menos en fixar os recordos de modo que se consoliden no cerebro. Os recordos a curto prazo non se converten en recordos a longo prazo inmediatamente, o proceso de consolidación é delicado. Calquera alteración, xa sexa un golpe na cabeza ou unha sinxela distracción pode varrer os recordos nados na mente. Ademais, no 1960, un experimento deu como conclusión que os recordos a longo prazo fíxanse mediante proteínas que desempeñan o papel de produción de cambios estruturais nas neuronas que os de curto prazo non precisan.
O crecente corpo de evidencias deixa ben claro que a memoria dentro da nosa cabeza é produto dun proceso natural extraordinariamente complexo, exquisitamente sintonizado a cada momento có entorno único no que cada un de nós vive e o patrón único das experiencias polas que cada un de nós pasa.
A cantidade de información que se pode almacenar na memoria a longo prazo é practicamente ilimitada pero ¿que determina o que recordamos e o que esquecemos?
Ese factor tan buscado é a atención. A infinidade de mensaxes que recibimos cando entramos en internet non só sobrecarga a nosa memoria de traballo, senón que fai moito máis difícil que os nosos lóbulos frontais concentren a nosa atención nunha soa cousa. O proceso de consolidación da memoria non pode nin sequera empezar. E grazas unha vez máis á plasticidade das nosas vías neuronais, canto máis usemos a Web máis adestramos o noso cerebro para distraerse, para procesar a información moi rapidamente e de maneira moi eficiente, pero sen atención sostida. Isto explica porque nos costa concentrarnos incluso estando lonxe dos nosos ordenadores.
Algo coma min. Como non, o derradeiro capítulo continúa falando das conexións do noso sistema nervioso coas computadoras. Amósanos o porqué o noso cerebro conecta tanto coas máquinas e porque tenta imitalas (igual que imita outras mentes coas que estamos en contacto). Despois de varios experimentos chégase a conclusión de que ao propoñer un problema a unha serie de persoas os que dependían dunha orientación explícita por parte dos programas de software estaban menos comprometidas na tarefa e menos aprendía. Cando adiantamos a solución dun problema mirando nos nosos ordenadores, vamos diminuindo a capacidade do noso cerebro para construír estruturas estables de coñecemento que logo podan aplicarse a novas situacións: canto máis intelixente sexa o ordenador, máis parvo será o usuario.
Queremos programas amables y útiles. ¿Por que no ibamos a quererlos? Sen embargo, a medida que vamos cedendo ao silicio la fatiga de pensar, lo máis probable é que esteamos mermando o potencial do noso cerebro de maneiras sutís pero significativas.
Unha serie de estudios psicolóxicos realizados nos últimos vinte anos revelou que, despois de pasar algún tempo nalgún entorno rural tranquilo, preto da natureza, as persoas mostran unha maior atención unha memoria máis fiel e unha cognición en xeral mellorada. Os seus cerebros vólvense máis tranquilos e máis nítidos. A razón, segundo a teoría da recuperación da atención é que cando as persoas non están sendo bombardeadas por estímulos externos, os seus cerebros poden relaxarse. En Internet non hai ningún espazo relaxante, só os interminables e fascinantes estímulos da urbe, da Rede, que son unha esgotadora e constante distracción.
Canto máis nos acostumamos aos nosos ordenadores máis dependemos de eles, máis fácil é caer na tentación de confiarlles tarefas que requiren sabedoría. Unha vez que o fagamos non haberá volta atrás.

domingo, 1 de maio de 2011

"Arquímedes, o despistado" de Luis Blanco Laserna... por María Pena, Lucía Bayón e Lorena Torrano.

Andrea é un rapaz italiano que nas vacacións de verán reside cos seus avós en Sicilia (Italia), mentres que no resto do ano está na cidade de Italia cos seus pais. Andrea gustáballe moito que o seu avó, Nicola, lle contase historias sobre Arquímedes, e ir visitar diferentes lugares, en compañía do seu avó mentres lle contaba algúns inventos que levou a cabo Arquímedes. Nicola traballaba como gardabosques no Parque Nacional do volcán Etna, situado na illa de Sicilia, preto da cidade de Catania. Nicola faláballe ó seu neto das historias de Arquímedes, e o que primeiro lle contou del foi que era un neno ó que lle gustaba moito facer preguntas, todo o quería saber, e que o seu pai era un astrónomo chamado Fidias. Andrea quería saber máis sobre Arquímedes, polo tanto o seu avó contoulle os inventos que levou a cabo: o Parafuso de Arquímedes; a lei da Palanca; a Coroa de ouro do Rei Hierón; o método para contar os grans de area que existían no Universo; os espellos ardentes.
O parafuso de Arquímedes: Foi inventado no século III a.C por Arquímedes (por iso recibe o seu nome). É unha máquina, utilizada para a elevación da auga. Básase nun parafuso que xira dentro dun cilindro oco, situado sobre un plano inclinado, e que permite elevar a auga situada por debaixo do eixe de xiro. Dende a súa invención ata agora utilizouse para o bombeado de fluídos. Tamén é chamado parafuso sen fin, polo seu circuito en infinito.
A Lei da palanca: Unha palanca é un tipo de mecanismo formado por unha barra que xira arredor dun punto de apoio, e que serve para transmitir as forzas. Mediante este mecanismo pódense levantar maiores pesos exercendo unha forza menor. Arquímedes utilizou as palancas e as poleas para loitar contra os romanos nas guerras púnicas, destruíndo a maquinaria dos romanos e hundindo os seus barcos.
A Coroa de Ouro de Rei Hierón: O rei Hierón ordenou a un artesán facerlle unha coroa de ouro. Cando lla deu, desconfiou del pensando que probablemente o artesán podería quedarse con parte do ouro e substituílo por prata ou cobre, polo tanto pedíulle axuda a Arquímedes para que lle investigara se a coroa era de ouro ou non. O que fixo Arquímedes foi encher un recipiente de auga, no que meteu a coroa e mediu a volumen de auga desprazada. Logo fíxoo cun peso igual de ouro puro, e observou que o volumen desprazado era menor, e deduciu que o ouro da coroa foi mesturado cun metal máis lixeiro, co cal lle daba un volumen maior.
Método para contar os grans de area que existían no Universo: Arquímedes calculou que nun gran de papoula cabían dez mil grans de area, despois calculou que nun dedo cabían corenta, grans de papoula, e que un estadio de futbol serían como dez mil dedos postos un detrás do outro, e que na Terra cabían tres millóns de estadios de fútbol situándoos un detrás do outro ata dar toda a volta ó globo terráqueo, e que finalmente o Universo sería unha esfera cen mil veces máis grande que a Terra. Calculou que o resultado sería 10 elevado a 1 seguido de 63 ceros.
Os espellos ardentes: Durante as guerras púnicas entre Cartago e Roma, Arquímedes deseñou uns espellos reflectores dos raios incidentes do Sol para defender Siracusa, incendiando os barcos romanos que se aproximaban.
Despois de todo o que lle contou Nicola, o seu neto Andrea quedou fascinado, a odia seguinte viñan os pais a recollelo para volver a casa, e o avó fíxolle un regalo a Andrea dicindolle que non o abrise ata que non saíran de Siracusa. Ao abrilo observou contentisimo de que o que lle regalara o avó era “A caixa de Arquímedes” que contiña pezas de madeira para facer un puzzle.

martes, 1 de marzo de 2011

TEXTO GAÑADOR DO CERTAME LITERARIO 2010 (MODALIDADE DE ENSAIO) DO I.E.S.OTERO PEDRAYO.

"O CONTO MÁIS GRANDE ENDEXAMAIS CONTADO”
por PABLO ROMERO VILARCHAO.
I. CANDO A IGNORANCIA LEVA Á CRENZA.
Ao igual que José Antonio Marina no seu Ditame sobre Deus, comezarei dicindo que non teño un temperamento relixioso. A maior parte das historias que se contan na Biblia son narracións míticas. Míticas e místicas. A Biblia, que gran libro de astroloxía! Quizais constitúa a obra astrolóxica máis completa e destacada da historia da humanidade. Quizais non, sen dúbida. Na súa loita contra a astroloxía, Carl Sagan tería na Biblia traballo para esta vida e para unhas cantas máis. A idea do Deus bíblico é un pouco inxenua, ata infantil. Trátase dun concepto antropomórfico, unha fantasía creada polo ser humano para responsabilizar do seu destino a un “axente externo” e, así, buscar agarimo nas horas difíciles. Como non podemos intervir na natureza, creamos esta idea de que a administra un Deus benevolente e paternalista que nos escoita e nos guía. É, en verdade, unha idea moi reconfortante. Cremos que, se rezamos moito, lograremos que El controle a natureza e satisfaga os nosos desexos e peticións varias, como por arte de maxia. Cando as cousas van mal, como nos negamos a aceptar que un Deus tan benevolente así o permita, dicimos que debe de ser por algún estraño e misterioso designio e, de feito, este pensamento reconfórtanos. Pero isto non ten en absoluto ningún sentido.
Somos unha de entre millóns de especies que ocupan o terceiro planeta dunha estrela periférica e tirando a pequecha dunha galaxia mediana con miles de millóns de estrelas, e esa galaxia é, ela mesma, unha de entre miles de millóns de galaxias que existen no Universo. Como, ante toda esta inmensidade, podemos continuar dándonos a importancia que en ningún caso temos? Por que nos empeñamos en seguir pensando que somos unha parte fundamental (ou simplemente a máis importante) diso que se vén chamando a “Creación”? Como se pode crer nun Deus que se toma o traballo, dentro desta infinidade de proporcións inimaxinables, de preocuparse por todos e cada un de nós?
Ben, a Biblia di que El é infinitamente bo e omnipotente. Se é omnipotente, pode facelo todo, inclusive preocuparse polo Universo e por todos nós. Pero, en realidade Deus é bo e omnipotente? Se o é, como pretende a Biblia, por que razón permite a existencia do mal? Pensándoo ben, bo e omnipotente son dous conceptos contraditorios: se Deus é bo, non pode ser omnipotente, xa que non logra acabar co mal. Se é omnipotente, non pode ser bo, xa que permite a existencia do mal. Primeira conclusión: un concepto exclúe ao outro. Entón, ante a evidente contradición, vemos que temos que elixir, e vamos a decantarnos neste caso por un Deus bo. Pero observamos que este concepto segue tendo moitos cabos soltos. Se se le a Biblia, non se transmite precisamente a imaxe dun Deus benévolo, senón máis ben todo o contrario: un Deus celoso, que esixe fidelidade cega, un Deus que causa temor, que castiga e martiriza, capaz de dicirlle a Abrahám que mate ao seu fillo só para asegurarse de que lle é fiel... Pero se ademais Deus é omnisciente (que todo o sabe), non sabía xa que Abrahám lle era fiel? Para que, sendo El bo, esa proba tan cruel? Así, vemos que non pode ser bo, e regresamos deste xeito ao concepto de omnipotente. Entón preguntámonos que, sendo Deus o suposto creador do Universo, será polo menos omnipotente, non? Pois resulta que non. Porque se o fora, por que razón castiga ás súas criaturas, se todas forman parte da Creación? Non estará castigándoas por motivos dos que El, en resumidas contas, é o exclusivo responsable como Creador? Ao xulgar ás súas criaturas, non se estará xulgando a si mesmo? Francamente, o único que podería desculpar e este Deus sería a súa inexistencia. Terceira conclusión: non existe un Deus omnipotente, senón que esta é unha fantasía do ser humano en busca de consolo e unha explicación para o que non entende. Chegados a este punto, xa sabemos que Deus non pode ser bo e omnipotente ao mesmo tempo; pero ademais, tampouco pode ser bo, nin tampouco omnipotente. E por pouco que nos paremos a reflexionar e a razoar, seguiremos atopando en Deus numerosísimas contradicións, que botan abaixo, que desmontan o que a partir de agora vamos a denominar como a “mentira máis grande xamais contada”.
Aínda que claro, logo están aqueles que din que as calidades do Ser Supremo non se poden en ningún caso comparar coas calidades humanas pois, segundo eles, Deus é unha realidade que non podemos chegar a comprender e, polo tanto, os seus atributos non se asemellan en nada aos nosos. O ben e o mal, a tristura e a felicidade son, para a Deidade, totalmente diferentes ao que nós entendemos por ben ou mal, tristura ou felicidade. Non existe a analoxía entre as calidades humanas e as divinas. Repito, isto é o que din os defensores desta perspectiva. En calquera caso, os atributos do Deus bíblico son falsos pois, como demostramos, son contraditorios. E no caso de que non o foran, xa vimos que non podemos adxudicar á Divindade calidades propiamente nosas. Conclusión final: o Deus da Biblia non existe.
Sempre (dende que me parei verdadeiramente a reflexionar sobre esta cuestión) pensei que Deus non é máis que unha creación humana, unha marabillosa invención que nos conforta e que enche de maneira considerable as lagoas do noso coñecemento. Isto é moi doado de apreciar na vida cotiá. Por exemplo, derrúbase unha ponte provocando a morte de moitas persoas. Como ninguén sabe por que razón se veu abaixo a ponte, todos atribuímos o feito á vontade divina. Foi Deus que así o quixo. Pero hoxe, cos nosos coñecementos científicos, xa sabemos que a ponte caeu, non por obra de Deus, senón porque houbo un desgaste dos materiais provocado polo rozamento, ou erosión no solo, ou un peso excesivo que a estrutura non podía soportar; é dicir, hai unha explicación adecuada e verdadeira que non ten orixe divina. Este Deus ao que invocamos cando non chegamos a comprender, cando ignoramos algo é, por así dicilo, “o Deus das lagoas”. Nel delegamos cando descoñecemos causas naturais. Antigamente, cando unha persoa estaba enferma dicíase que estaba posuída polos malos espíritos, é dicir, polo demo. Hoxe dicimos que está posuída por bacterias ou por virus. A enfermidade é a mesma, pero o noso coñecemento acerca das súas causas cambiou. Cando descoñeciamos as causas, invocabamos ao sobrenatural. Agora que as coñecemos, invocamos ao natural. O sobrenatural non é máis que unha fantasía alimentada a partir do noso descoñecemento sobre o natural, isto é, podemos definir o sobrenatural como o natural que descoñecemos.
O ateo que hai en min lévame a pensar que non foi Deus quen creou ao home, senón o home quen creou a este Deus no que cremos. Todo o que nos rodea ten unha explicación. Todo o que nos rodea está rexido por leis universais, absolutas, eternas..., que non por casualidade, coinciden cos atributos que xeralmente lle outorgamos a Deus con motivo do noso medo e ignorancia ante o que descoñecemos, isto é, o noso medo e ignorancia ante o natural descoñecido. As leis do Universo teñen estas calidades porque esa é a súa natureza. Son absolutas porque non dependen de nada, afectan aos estados físicos, pero estes non as afectan. Son eternas porque non cambian co tempo, eran as mesmas no pasado e sen dúbida seguirán sendo as mesmas no futuro. Son omnipotentes porque nada se lles escapa, exercen a súa forza en todo o que existe. Son omnipresentes porque se atopan en calquera parte do Universo, non hai unhas leis que se apliquen aquí si e alá non. E son omniscientes porque exercen automaticamente a súa forza sobre todo o que nace, sobre todo o que xorde de novo, non fai falla avisalas para que así o fagan. A orixe das leis do Universo é unha desas preguntas que a humanidade se leva facendo durante toda a historia. Que a descoñezamos non implica necesariamente que proveña do sobrenatural, de Deus. Se botamos man do sobrenatural cada vez que ignoramos algo, estamos apelando ao “Deus das lagoas”. Que non nos pase como á Igrexa, que se leva fartado de recorrer ao “Deus das lagoas” en cada novo dilema ao que se enfronta a ciencia, e tivo que desdicirse outras tantas veces cando se fixeron os descubrimentos que desmentían as explicacións divinas. Copérnico, Galileo, Newton e Darwin só son algúns casos, os máis coñecidos, pero houbo e quizais haxa moitos máis. De calquera xeito, a cuestión da orixe das leis do Universo constitúe un problema que aínda non logramos explicar. Un gran misterio permanece aínda oculto.
II. SOBRE A INMORTALIDADE DA ALMA.
Tal vez o noso corpo morra, pero sobreviva a alma e, nesa reencarnación, poidamos corrixir os erros desta vida. Como me gustaría crer na reencarnación! A supervivencia da alma. A posibilidade de que esta se reencarne máis tarde en alguén e poidamos volver vivir. Que idea tan boa! Mais... será certo? É posible que a alma sobreviva? Pero, a que chamamos alma? Cando normalmente nos referimos á alma dunha persoa, non nos estaremos referindo máis ben á súa intelixencia, ou á súa mentalidade, ou á conciencia, a personalidade, etc. desa persoa? Ou ao conxunto formado por todas elas?
Cada vez que miramos a alguén, vemos un corpo. Se eu digo: “mirádeme!”, estariades vendo o meu corpo. Refírome a el coma se dixese “é o meu coche” ou “é o meu bolígrafo”. Neste caso, é o meu corpo. É algo meu, é da miña propiedade. Nembargantes, se digo que “o corpo é meu”, o que estou dicindo é que eu non son o corpo. O corpo non é meu, non son eu. Entón, que son eu? Eu son os meus sentimentos e pensamentos, eu son a miña experiencia. Ese son eu. Eu son unha conciencia. Pero, acaso a miña conciencia, ese que son eu, é a alma? O problema é que este que son eu é un produto de substancias químicas que circulan polo meu corpo, de transmisións eléctricas entre neuronas, de herdanzas xenéticas codificadas no meu ADN, dun sennúmero de condicionantes inherentes que dan lugar a este eu que son eu. O meu cerebro é unha complexa máquina electroquímica, e a miña conciencia é a noción que teño da miña existencia.
En definitiva, cremos que a alma se eleva do corpo e se vai...en fin, que se vai ao Ceo...que sei eu, a outra dimensión...Pero, de que está feita esa alma que se eleva do corpo? De átomos? Noooon! Vaia parvadas se me ocorren...! Non, debe estar feita dunha substancia incorpórea, algo así coma un espírito...Ben, isto lévanos a formular outra pregunta: acaso un día, no futuro, a nosa alma se lembrará desta existencia presente? Din que si, verdade? Pero non ten moito sentido, porque, como se organiza entón a nosa conciencia? Como vou saber eu cando morra que fun un alumno de bacharelato, que me levantaba ás sete e media da mañá e que me gustaba facer deporte? Como sei todo sobre min? Durante a vida, eu só sei que son eu porque gardo memoria de min mesmo, de todo o que me leva ocorrido, inclusive do que me aconteceu fai un segundo. Eu son a memoria de min mesmo. A miña memoria atópase no cerebro, organizada en células. Esas células forman parte do meu corpo. E esta é a cuestión. Cando o meu corpo morre, o osíxeno deixa de alimentar ás células da miña memoria de tal modo que morren tamén. Bórrase así toda a miña memoria, o recordo do que son ou, mellor dito, do que deixei de ser, do que fun e xa non son. Se é así, como pode acordarse a alma da miña vida? Parece un pouco absurdo, non? E non será esta unha idea de alma absolutamente falsa, que se introduciu habilmente nalgún momento do pasado para posibilitar a idea de resurrección da tradición xudeo-cristiá, evitando así o maior número posible de contradicións?
É necesario analizar detidamente tres conceptos claves para abordar a cuestión: inmortalidade, reencarnación e resurrección. A inmortalidade é unha tradición grega segundo a cal só a mente non ten fin. Nun principio, era unha calidade exclusiva dos deuses, pero que posteriormente foi tamén atribuída aos seres humanos. É dicir, “yo me lo guiso, yo me lo como”. Ou, neste caso, os seres humanos “nos lo guisamos”, os seres humanos “nos lo comemos”. Primeiro fomos nós os que lle atribuímos aos deuses a inmortalidade, e despois fomos tamén nós os que decidimos que dita inmortalidade non nos viña nada mal. Neste sentido, se recordamos a Platón e á súa idea de preexistencia da alma, decatámonos de que, dentro da tradición xudeo-cristiá na que estamos inmersos, contemplamos todo mirando cara ao futuro. Quizais sexa esta unha pedra de toque que nos axude a responder con máis fortuna ás cuestións que hoxe en día nos plantexamos en torno ao aborto ou á eutanasia.
En canto á reencarnación, penso que abonda con dicir que é unha tradición oriental da que a nosa cultura se apropiou. A que si pertence á nosa cultura é a resurrección, segundo a cal a inmortalidade é adquirida polo corpo, suprimindo así o límite da vida. No Antigo Testamento, as ideas de resurrección son tremendamente vagas e confusas. Será no Novo Testamento onde pase a ser “moeda oficial”. Os Evanxeos, con referencias ás mulleres descubrindo o sepulcro baleiro, (e que a bo seguro se trata de “pequenos detalles” engadidos na busca da lexitimación do movemento relixioso fanático por aquel entón triunfante) ofrecen probas da súa suposta realidade. Pablo de Tarso é quen leva todo o peso da resurrección no Novo Testamento: “se Cristo non resucitou, en vano é a nosa fe”. Non é que os homes e as mulleres vaiamos experimentar a resurrección no hipotético día do Xuízo Final, senón que esta xa ocorreu. E deuse en Cristo. Os demais resucitariamos en Cristo. Este cambio da fe é esencial.
No que respecta ao tema en cuestión ao longo da historia da filosofía, podemos dicir que os autores son bastante rotundos, agás, claro está, todo o que teña que ver coa teoloxía. (Sería motivo doutra disertación a maneira en que a teoloxía se apropiou do pensamento filosófico durante a Idade Media, pero polo de agora convén non desviarse demasiado do tema a tratar). Schopenhauer chegou a afirmar que “os seres humanos inventaron a Deus para que lles garanta a supervivencia”. Para Wittgenstein, “a desproporción entre o admirable feito (a resurrección) e os seus testemuños é maior que a distancia que separa o Ceo da Terra”. Sen pelos na lingua, Wittgenstein. Cando se pregunta por milagres como o da resurrección, David Hume simplemente dirá que “son imposibles. E basta”. Nesta mesma liña, A. Flew sinala que “a resurrección está tan próxima ao imposible que é mellor deixala de lado”. Finalizo esta cuestión manifestando o meu acordo total con todos os filósofos citados e propoñendo que quizais a alma non sexa máis que unha invención, unha ilusión creada para satisfacer o noso ardente desexo de fuxir do carácter inevitable da morte. Esta é a explicación que atopo para xustificar a aparición da idea de alma por primeira vez na historia da humanidade, non no tocante ao concepto que adquire a alma para a relixión católica, e do que non me cabe a menor dúbida de que se trata dunha manipulación en toda regra, co obxectivo xa indicado anteriormente de perpetuarse no poder. Moitos son os interrogantes que xorden ao respecto: segundo a relixión católica, cando morremos, o único que sobrevive é a alma, mentres que o corpo se “converte en po”. Entón, como é posible que os mortos regresen o día do Xuízo Final para reencontrarse cos seus seres queridos? Porque está claro que os que estamos na Terra non podemos ver as almas. Deste xeito, o reencontro só será posible se os mortos recuperan o seu corpo. E como van a facer isto se o corpo morre no preciso instante no que a alma ascende ao Ceo? A menos que todos esteamos mortos e sexamos todos almas...En fin, que parece unha película de ciencia fición que moita xente se empeña en reafirmar, mais por medo ao seu inexorable fin que porque de verdade se pararan seriamente a reflexionar sobre a cuestión. Neste último caso, a resposta semella clara.
III. ALGO DE CIENCIA: O PROBLEMA DA FÍSICA.
Ata Einstein, a Física apoiouse case exclusivamente no traballo de Newton, que explicaba o funcionamento do Universo tal e como era percibido polos seres humanos. Pero había dous problemas que non se lograban resolver, ambos relacionados coa luz. Un consistía en saber por que un obxecto quente emite luz, e o outro era chegar a comprender o valor constante da velocidade da luz. Os dous foron tratados con éxito por parte de Einstein, que en 1905 finalizou a súa Teoría da Relatividade Restrinxida, pola que estableceu un vínculo, unha relación entre o espazo e o tempo, chegando á conclusión de que ambos eran relativos. O único non relativo, senón absoluto, é a velocidade da luz. Einstein previu que, a velocidades próximas á da luz, o tempo redúcese e as distancias contráense. A cuestión é que, se todo é relativo con excepción da velocidade da luz, entón a masa e a enerxía tamén son relativas. Máis aínda que relativas: masa e enerxía son dúas caras da mesma moeda. E isto dá lugar á famosa ecuación E=mc², segundo a cal a enerxía é igual ao produto da masa pola velocidade da luz ao cadrado. Esta é a mesma ecuación que está detrás das bombas atómicas. Como sabemos, a velocidade da luz é enorme: 300000 km/s. O cadrado da velocidade da luz é un número aínda máis grande, o que significa que unha minúscula porción de masa contén unha brutal cantidade de enerxía. Por exemplo, unha persoa que pese 75 Kg contén no seu corpo materia con enerxía suficiente para abastecer de electricidade a unha pequena cidade coma Ourense durante toda unha semana.
Pois ben, quedémonos entón coa idea de que enerxía e masa son dúas caras da mesma moeda. Isto significa que se pode transformar unha cousa na outra, e viceversa, aínda que a transformación de enerxía en masa non se adoita levar a cabo. Pero iso non quere dicir que non ocorra. Por exemplo, canto máis se achegue a velocidade dun corpo á velocidade da luz, maior é a súa masa. Nesta situación, a enerxía do movemento dá lugar á masa. Todo isto tense observado no CERN, en Suíza, onde se aceleraron os electróns a tal velocidade que aumentaron a súa masa corenta mil veces. Por iso ningún obxecto pode alcanzar a velocidade da luz, porque se o fixera, a súa masa volveríase infinitamente grande, o que requiriría enerxía infinita para mover dito obxecto. De aí que se diga que a velocidade da luz é a velocidade límite do Universo, nada a pode igualar.
Regresemos entón ao problema da luz. De que está formada a luz? Porque aquilo do que estea formada tamén incrementará infinitamente a súa masa ao viaxar con ela, non? Pois aí vai a explicación: a luz está formada por partículas chamadas fotóns. Son partículas sen masa, atópanse en estado de enerxía pura e nin sequera experimentan o paso do tempo. Como andan á velocidade da luz, para os fotóns o Universo é intemporal. Dende o seu punto de vista, o Universo nace, medra e morre no mesmo intre.
O que moita xente non sabe é que non hai unha Teoría da Relatividade, senón dúas. Einstein finalizou a Teoría da Relatividade Restrinxida en 1905, e nela explica unha serie de fenómenos físicos, pero non a gravidade. O problema é que a Relatividade Restrinxida entrou en conflito coa descrición clásica da gravidade, e era preciso resolver ese desaxuste. Newton pensaba que unha alteración repentina da masa implicaba unha variación instantánea da forza da gravidade. Pero isto non pode ser, posto que require que exista algo máis veloz que a luz. E para entender mellor isto, axudémonos dun exemplo. Supoñamos que o Sol estalara neste preciso instante. A Relatividade Restrinxida prevé que dito acontecemento será percibido pola Terra só oito minutos despois, dado que ese é o tempo que a luz tarda en facer o viaxe entre o Sol e a Terra. Pero Newton cría que o efecto se sentiría inmediatamente na Terra e, neste sentido, estaba equivocado, posto que non hai nada máis veloz que a luz que permita que o estalido do Sol se sinta de forma instantánea no noso planeta. Para solucionar este e outros problemas, Einstein concluíu en 1915 a Teoría da Relatividade Xeral, que resolveu as cuestións acerca da forza da gravidade e estableceu ademais que o espazo é curvo. Canta máis masa ten un obxecto, máis se curva o espazo ao seu redor e, en consecuencia, maior é a gravidade que exerce. Por exemplo, a Terra exerce máis forza de gravidade sobre un obxecto que a Lúa, pois a súa masa é maior.
Para explicar que o espazo é curvo, imaxinémonos unha saba estirada por dúas persoas. Se poñemos unha pelota no medio, que ocorre? Que a saba se curva arredor da pelota, verdade? Pois no Universo pasa o mesmo. O Sol é tan grande que curva o espazo en torno a el. Se un obxecto exterior se acerca paseniño, chocará contra o Sol. Se se acerca a certa velocidade, como a Terra, comezará a xirar ao seu redor, sen caer nel pero, ao mesmo tempo, sen afastarse del. E se un obxecto vai a moita velocidade, coma un fotón de luz, ao aproximarse ao Sol curvará un pouco a súa traxectoria, pero logrará fuxir e proseguir a súa viaxe. En definitiva, isto é o que di a Relatividade Xeral. Todos os obxectos modifican o espazo, e canta máis masa teña un obxecto, máis modificará o espazo. O espazo e o tempo son tamén dúas caras dunha mesma moeda, ao igual que a enerxía e a materia. Isto significa que os obxectos tamén alteran o tempo. Canto maior sexa a masa dun corpo, máis lento será o tempo preto del.
E entón, cando Einstein creu que as Teorías da Relatividade resolvían todos os problemas, atopouse coa Mecánica Cuántica. Se non a entendemos moi ben non temos nada de que preocuparnos, pois algúns científicos que chegaron a traballar nela nunca chegaron a comprendela na súa totalidade. A cuestión é a seguinte: a Física de Newton é adecuada para explicar o noso mundo, o noso entorno cotián. Cando se constrúe unha ponte, ou cando se pon a circular un satélite arredor da Terra, os enxeñeiros acoden á marabillosa Física de Newton. Os problemas desta Física clásica só aparecen cando nos enfrontamos con aspectos que non forman parte da nosa experiencia diaria, como velocidades extremas ou como o mundo das partículas subatómicas. Para tratar os problemas das grandes masas e das enormes velocidades, apareceron as dúas Teorías da Relatividade de Einstein. E para esclarecer o mundo das pequenas partículas, xurdiu a Teoría Cuántica.
A Teoría Cuántica naceu en 1900, como consecuencia dun traballo de Max Planck. Despois foi desenrolada por Niels Bohr, que concibiu o modelo teórico máis coñecido dos átomos, segundo o cal os electróns xiran sobre a órbita do núcleo da mesma maneira que os planetas arredor do Sol. Ata aquí nada novo. Pero o máis descoñecido é o estraño comportamento das partículas. Algúns físicos chegaron á conclusión de que as partículas subatómicas poden ir do estado de enerxía A ao B sen pasar pola transición entre os devanditos estados. Foi un asunto un tanto polémico. Este suceso é coñecido como o salto cuántico. É coma se pasamos dun chanzo a outro da escaleira sen recorrer o intermedio. Hai quen sostén que, no mundo cuántico, as cousas suceden exactamente así. Pero todo isto é moi pouco usual, case inaudito. Sabemos que as partículas dan saltos, isto non se cuestiona. O que ocorre é que hai quen pensa que, cando estamos a falar do mundo subatómico, o espazo deixa de ser continuo e vólvese “granuloso”, sen pasar polo estado previo.
Pero hai máis. Descubriuse que a materia se manifesta ao mesmo tempo como partículas e ondas. Tal como espazo-tempo e enerxía-masa, partículas e ondas serían dúas caras da materia. Xurdiu entón o problema cando houbo que transformar isto nunha mecánica, é dicir, cando se intentaron establecer fórmulas teóricas que permitiran prever os comportamentos da materia. Nos casos da Física clásica e da Relatividade, a mecánica é determinista pois, se sabemos onde está Marte, en que dirección circula e a que velocidade se move, seremos capaces de prever a súa evolución, tanto pasada coma futura. Se Marte circula a 1000 Km/h cara á esquerda, dentro dunha hora estará mil quilómetros á esquerda. Isto é mecánica. Todo moi sinxelo, sempre que saibamos unha serie de datos que nos permitan predicir aquilo que desexamos coñecer. Pero, no mundo cuántico, descubriuse que as cousas funcionan de maneira diferente. Cando coñecemos ben a posición dunha partícula, non logramos percibir cal é a súa velocidade exacta. Este feito está rexido polo Principio de Incerteza, unha idea que formulou en 1927 Werner Heisenberg. Dito principio establece que podemos saber con rigor a velocidade ou a posición dunha partícula, pero nunca as dúas cousas ao mesmo tempo. Entón, como podemos chegar a coñecer a evolución dunha partícula? Ese é o gran problema. Non se sabe. Podemos ser conscientes da posición e da velocidade de Marte, e así prever todos os seus movementos. Pero non temos maneira de determinar con exactitude a posición e a velocidade dun electrón, polo que descoñecemos os seus movementos pasados e futuros. Esa é a incerteza. Para resolvela, a Mecánica Cuántica valeuse do cálculo de probabilidades. Se un electrón ten que elixir entre dous ocos polos que pasar, hai un 50% de probabilidades de que pase polo oco da esquerda e outro cincuenta de que pase polo da dereita. Parece unha boa forma de resolver o problema, pero Niels Bohr complicou a cousa e afirmou que o electrón pasa polos dous ocos ao mesmo tempo. Pasa polo da esquerda e polo da dereita. Ao elixir entre os dous camiños, o electrón pasa polos dous simultaneamente. É dicir, que está nos dous sitios ao mesmo tempo! Pero iso é imposible! E, non obstante, é o que nos di a Teoría Cuántica. Por exemplo, se poñemos un electrón nunha caixa dividida en dúas estancias, o electrón estará nas dúas ao mesmo tempo en forma de onda. Cando observamos a caixa, a onda desfaise inmediatamente e o electrón transfórmase en partícula nun dos lados. Se non miramos, o electrón permanecerá nos dous lados ao mesmo tempo baixo a forma de onda. Aínda que os dous lados estean separados e colocados a miles de anos luz de distancia, o electrón continuará nos dous lados ao mesmo tempo. Só cando observemos un dos lados, o electrón decidirá en cal se queda definitivamente. Estaredes pensando que non pode ser posible, que todo isto é un grande absurdo. Máis non. Heisenberg concluíu que nunca poderemos saber con exactitude e simultaneamente cal é a velocidade e a posición dunha partícula a causa do observador. Pero non ten sentido! E precisamente isto foi o que pensaron moitos científicos, inclusive Einstein, que declarou que Deus non xogaba aos dados, é dicir, a posición dunha partícula non podía depender da presenza de observadores nin, sobre todo, de cálculos de probabilidade. A partícula ou ben está nun sito, ou ben está no outro, pero non pode estar nos dous ao mesmo tempo.
O problema é que esta teoría, por moi estraña que pareza, correspóndese con todos os datos experimentais. Calquera científico sabe que, sempre que as Matemáticas contradin á intuición, as Matemáticas tenden a gañar. Isto sucedeu, por exemplo, cando Copérnico dixo que era a Terra a que xiraba arredor do Sol, e non ao revés. A intuición dicíanos que a Terra era o centro e, ante o escepticismo de todo o mundo, Copérnico só atopou aliados entre os matemáticos, os cales, coas súas ecuacións, comprobaron que soamente a posibilidade de que a Terra xirase arredor do Sol coincidía coas Matemáticas. Hoxe sabemos que estaban no certo. Coas Teorías da Relatividade sucedeu o mesmo. Hai moitos elementos destas teorías que van en contra da intuición, pero a verdade é que foron aceptadas por coincidir coas Matemáticas, ademais de coas observacións reais. Unha situación similar é a da Teoría Cuántica: non ten sentido dicir que un electrón está en dous lugares ao mesmo tempo e, non obstante, este feito coincide coa matemática e con todas as experiencias efectuadas.
Pero Einstein non se conformou con esta idea por unha razón moi sinxela. A Mecánica Cuántica comezou non estando de acordo coa Teoría da Relatividade. É dicir, unha é adecuada para comprender o mundo dos grandes obxectos, e a outra é perfecta na explicación do universo dos átomos. Deste xeito, Einstein pensaba que o Universo non podía xerarse segundo leis diferentes, unhas deterministas para as enormes masas e outras probabilísticas para as microscópicas. Tiña que haber un único conxunto de regras. Comezou así a buscar unha teoría unificadora que presentase as forzas fundamentais da natureza como manifestacións dunha soa forza. As súas Teorías da Relatividade reducían a unha única fórmula todas as leis que rexen o espazo, o tempo e a gravidade. Coa nova teoría, intentaba minimizar a unha soa expresión os fenómenos da gravidade e o electromagnetismo. Cría que a forza que fai mover aos electróns arredor do núcleo é do mesmo tipo que a que fai mover a Terra arredor do Sol. El chamouna Teoría dos Campos Unificados. Era a súa versión da Teoría do Todo, máis coñecida na actualidade como Teoría de Cordas.
IV. OS SEGREDOS DO UNIVERSO: DETERMINISMO, LIBRE ALBEDRÍO E INFINITO.
Unha característica inherente ao Universo é a forma na que os misterios máis profundos se manteñen habilidosamente ocultos. Por máis que intentemos chegar ao centro, á clave dun enigma, descubrimos que existe sempre unha barreira sutil que nos impide desvelalo por completo. Por exemplo, a cuestión do determinismo e o libre albedrío. Este é un problema polo que a Filosofía se preocupou dende sempre, e que foi retomado pola Física e as Matemáticas.
A maior parte das persoas considerámonos libres. Pero, ata que punto somos realmente libres? Non se estará dando o caso de que tomamos decisións que parecen ser libres, pero que en realidade están condicionadas por un senfín de factores, dos que ignoramos totalmente a súa verdadeira orixe? Non será que o libre albedrío é, ao final, unha mera ilusión? Non estará todo determinado, aínda que non sexamos conscientes de que así sexa? E, sobre todo, cal é a resposta da ciencia? Somos libres ou non? Esta é a gran pregunta, a gran dúbida.
O primeiro gran defensor do determinismo foi Leucipo, quen afirmou que nada ocorre por casualidade e que todo ten unha causa, unha orixe. Platón e Aristóteles, non obstante, pensaban doutro xeito e deixaron espazo aberto ao libre arbitrio, un punto de vista este que tamén foi adoptado pola Igrexa. Convíñalle, non? Se o ser humano tiña libre arbitrio, liberábase a Deus da responsabilidade acerca da existencia do mal. Deste xeito, mantívose durante séculos a idea de que os seres humanos dispuñan de libre albedrío. Só con Newton e co avance da ciencia se volveu ao determinismo, ata o punto de que un dos físicos máis importantes do século XVIII, o marqués Pierre de Laplace, fixo unha comprobación decisiva. Observou que o Universo obedece a leis fundamentais e preveu que, se coñecemos esas leis e sabemos a posición, a velocidade e a dirección de cada obxecto e de cada partícula existentes no Universo, seremos capaces de establecer todo o pasado e todo o futuro, unha vez que todo se atopa xa determinado. Chámano o Demo de Laplace: todo está determinado.
Einstein estaba de acordo con este punto de vista, e as súas Teorías da Relatividade foron elaboradas segundo o principio de que o Universo é determinista. Pero todo se complicou cando apareceu a Teoría Cuántica, que aportou unha visión non determinista ao mundo dos átomos. Lembremos que a formulación do indeterminismo cuántico débese a Heisenberg, que en 1927 comprobou que non é posible determinar simultaneamente e de forma rigorosa a velocidade e a posición dunha micropartícula. Naceu así, como xa explicamos antes, o Principio de Incerteza. Foi este problema, precisamente, o que motivou á ciencia a ir na procura dunha Teoría do Todo. Este é, aínda na actualidade, o gran soño da Física. Os científicos están buscando unha gran teoría que, entre outras moitas cuestións, logre relacionar a Relatividade coa Mecánica Cuántica, e resolva o problema do determinismo ou indeterminismo do Universo. É fundamental salientar o seguinte aspecto. O Principio de Incerteza di que non é posible determinar con exactitude o comportamento dunha partícula a causa da presenza do observador. Disto burláronse, por suposto, Einstein e moitos outros físicos. Recorreron a diversos exemplos para expoñer o absurdo desta idea. O máis famoso é o denominado “gato de Schrödinger”, segundo o cal, sendo verdadeira a idea de que unha partícula está en dous sitios ao mesmo tempo, tamén un gato encerrado nunha caixa estaría vivo ou morto ao mesmo tempo, o que é un absurdo. Nembargantes, sabemos que a Mecánica Cuántica, a pesar de ser estraña e contraintuitiva, axústase ás Matemáticas e á realidade. Pero a cuestión non é saber se encaixa, porque está visto que encaixa. A cuestión é saber se a interpretación é correcta, e aí é onde entra en xogo a sutileza do Universo. Heisenberg estableceu que non era posible determinar de maneira simultánea e exacta a posición e a velocidade dunha partícula a causa da influenza do observador. Foi este o enunciado que levou a que se afirmase que o Universo das micropartículas ten un comportamento non determinista, non se pode predicir, non se consegue determinar o seu comportamento. Pero isto non quere dicir que o comportamento sexa non determinista. Atención á sutileza: Heisenberg comezou establecendo, repetimos unha vez máis, que non se pode determinar con exactitude a posición e a velocidade dunha partícula debido á presenza do observador, e este é o punto crucial. O Principio de Incerteza nunca estableceu que o comportamento das partículas fora non determinista. O que sucede é que ese comportamento non pode ser determinado, debido á presenza do observador e á súa interferencia nas partículas observadas. É dicir, as micropartículas teñen un comportamento determinista, ao igual que as grandes masas, pero indeterminable. Esta é a sutileza. Pero ademais, hai un enigma adicional: o Principio de Incerteza tamén nos di que xamais poderemos probar que o comportamento da materia é determinista, dado que, cando intentamos demostralo, a interferencia da observación impídenos obter esa proba.
E entón, a pregunta que nos facemos é: por que se deu este debate se non había razóns para que así fora? Quizais ninguén entendera que este era un problema de semántica, que xurdiu pola confusión entre indeterminista e indeterminable. Pero o esencial non é isto. O esencial é que, ao negar a posibilidade de que algún día poidamos saber todo o pasado e todo o futuro, o Principio de Incerteza acaba expoñendo unha sutileza fundamental do Universo. É coma se o Universo nos dixera que a historia está determinada dende a orixe dos tempos, pero que xamais poderemos probalo e que xamais poderemos coñecela con exactitude. A través do Principio de Incerteza acabamos sabendo que, aínda que todo estea determinado, a última realidade é indeterminable. O Universo oculta o seu misterio por detrás desta sutileza. Agocha o seu segredo, non por razóns divinas, senón a causa da súa inmensa complexidade.
Antigamente, pensábase que a indeterminabilidade do comportamento da materia só se podía aplicar ao Universo atómico, pero dende aquela lévanse feito descubrimentos fundamentais. Dixemos fai un momento que a indeterminabilidade non só pertence ao mundo cuántico. E aí reside unha contradición. Non é que eran deterministas a Teoría da Relatividade e a Física clásica de Newton? Pois si, érano e ségueno sendo. Pero o que establecen non é precisamente que o comportamento da materia sexa previsible, non. As cousas non suceden exactamente así. Houbo descubrimentos posteriores que o cambiaron todo.
Vexámolo da seguinte maneira: por que razón non logramos prever con rigor o estado do tempo? Por que razón o boletín meteorolóxico da televisión anunciou para hoxe ceos despexados, cando o día está totalmente nubrado? Cada vez que isto ocorre, é dicir, que non acertan coas previsións, a xente pensa que os meteorólogos son uns incompetentes. Pois non é así, a xente equivócase. O problema está na ecuación. En 1961, un meteorólogo chamado Edward Lorenz sentou ante un ordenador e púxose a ensaiar previsións meteorolóxicas sobre o comportamento do tempo a longo prazo, isto é, a estudar o clima. A experiencia nada tería de especial se non se dera o caso de que quixo examinar con máis detalle unha determinada secuencia. Era algo pequeno, case insignificante. En lugar de introducir outra vez certo dato dende o comezo, dirixiuse a ver unha copia impresa da experiencia orixinal e anotou o número que alí viu: 0´506. Entón, Lorenz foi tomar un café e mentres tanto deixou o ordenador aceso procesando os datos. Cando regresou, non tiña nin a menor idea do que o agardaba. Non quería crelo. Descubriu que a nova previsión meteorolóxica que daba o ordenador era totalmente diferente á anterior. Totalmente. Intrigado, intentou ver aquilo que cambiara. Despois de analizalo todo, deuse conta de que, ao introducir este dato, só reproducira catro cifras dunha secuencia máis longa: 0´506127. Esta era a secuencia completa orixinal. Enfrontado á situación, tomou conciencia de que unha alteración millonésima dos datos, unha cousa infinitamente pequena, case insignificante, modificaba por completo a previsión. Era coma se un refacho pasaxeiro de vento puidese afectar ao estado do tempo en todo o planeta. Lorenz descubriu o caos.
A teoría do caos constitúe un dos modelos matemáticos máis fascinantes que existen, e axuda a explicar moitos dos comportamentos do Universo. A idea fundamental dos sistemas caóticos é sinxela de formular: pequenas alteracións nas condicións iniciais provocan profundos cambios no resultado final. É dicir, pequenas causas, grandes consecuencias. No que respecta ao estado do tempo, o exemplo máis famoso é o chamado “Efecto bolboreta”. O bater das ás dunha bolboreta en Santiago alterará nunha proporción millonésima a presión do aire ao seu arredor. Esa ínfima modificación provocará un efecto dominó sobre as moléculas do aire, ata o extremo de provocar, dentro dun certo intervalo de tempo, unha forte tormenta en América. Este é o “Efecto Bolboreta”. Agora, transportando a incidencia desta pequena bolboreta ao efecto de todas as bolboretas do mundo, de todos os animais, de todo o que se move e respira...cal é o resultado? A imprevisibilidade que, volvendo atrás, non nos remite ao indeterminismo, senón á indeterminabilidade. O comportamento da materia segue sendo determinista. O que sucede é que se organiza de tal maneira que non é posible prever a longo prazo o seu comportamento, aínda que este xa estea determinado.
A teoría do caos está presente por todas partes. En todo. Nada se lle escapa. No mundo cuántico, non logramos prever con total certeza o comportamento das micropartículas, pola simple razón de que dito mundo é caótico. Este comportamento xa está determinado, pero as variacións nas súas condicións iniciais fan que non nos sexa posible anticipar a súa evolución. É dicir, non logramos prever o comportamento do mundo subatómico non só pola presenza dun observador, senón tamén pola indeterminabilidade inherente aos sistemas caóticos.
Pode chegar a parecer que o caos só se manifesta na materia minúscula, coma átomos ou moléculas, pero o certo é que está presente en todos e cada un dos lugares que poidamos imaxinar, incluídos os grandes obxectos. O mesmo Sistema Solar, que parece ter un comportamento previsible é, en realidade, un sistema caótico. O que ocorre é que non nos damos conta porque estamos observando continuamente movementos moi lentos. Unha proxección feita dende un ordenador calculou, por exemplo, que se a Terra empezase a xirar arredor do Sol a só cen metros de distancia do lugar onde efectivamente comezou, ao cabo de cen millóns de anos afastaríase corenta millóns de quilómetros da ruta orixinal. Causas insignificantes, enormes consecuencias.
O caos rexe inclusive as nosas vidas. Imaxinemos, por exemplo, que me meto no coche e que, antes de arrancar, doume conta de que a miña chaqueta quedou enganchada na porta. Que fago entón? Pois abro a porta, acomodo a chaqueta, pecho a porta e, por fin, arranco. Perdín sete segundos mentres solucionaba o problema. Cando chego á primeira esquina, crúzaseme un neno e non podo facer nada para evitar atropelalo. Resultado: o coitado neno ten que depender dunha cadeira de rodas durante todo o que lle quede de vida. Imaxinemos agora que non se me engancha a solapa da chaqueta na porta. Que sucede neste caso? Arranco inmediatamente e chego á esquina sete segundos antes, tempo suficiente para ver que un neno se me achega pola dereita. Deteño o automóbil e cédolle o paso. Os sete segundos que perdo ou gaño a causa da solapa da miña chaqueta enganchada na porta marcan a diferencia para todo o resto da vida do neno. Pequenas causas, grandes consecuencias. E todo por culpa de algo absolutamente insignificante, un detalle sen importancia. Pero, atención: xa estaba determinado que se engancharía, pois sucede que a puxen mal porque me erguín de mal humor. E levanteime de mal humor porque durmín pouco. E durmín pouco porque me fun tarde á cama. E deiteime tarde porque tiña moito traballo na oficina. E urxíame facer ese traballo pola causa que fora. Todo é causa de todo, e provoca consecuencias que se volven causas doutras consecuencias, nun eterno efecto dominó no que todo está determinado pero permanece indeterminable. O propio neno puido reaccionar a tempo e evitar que o atropelara, pero non o fixo porque ía xogando cunha pelota. Ía xogando coa pelota, a pesar de que a súa nai lle dixo que non a levara á escola. De feito, a súa nai xa non quería comprarlla...Todo é causa e consecuencia.
Se lograramos saber todo sobre o estado actual do Universo, conseguiriamos determinar o pasado e o presente, posto que todo está xa establecido. Pero inclusive dende o punto de vista teórico é imposible sabelo todo. E isto débese a outra sutileza inherente ao Universo: o infinito. Para explicalo, acudimos ao paradoxo de Zenón, que é a famosa historia da carreira que disputan a tartaruga e a lebre. A tartaruga sae primeiro, pero a lebre, que é moito máis rápida, pronto a supera. O problema é que, segundo Zenón, a lebre nunca poderá alcanzar á tartaruga, pois o espazo que as separa é infinitamente divisible. O paradoxo de Zenón ilustra o problema matemático do infinito. Para avanzar un metro, a lebre recorrerá primeiro a metade desa distancia, evidentemente. E esa distancia tamén é divisible á metade, e a outra metade por outra metade, e así ata o infinito. E que se quere probar con isto? Que o infinito é un problema insuperable para a cuestión da previsibilidade. Volvamos ao exemplo do estado do tempo. Hai dúas ordes de factores que imposibilitan a previsión a longo prazo. Un é eminentemente práctico: aínda que saibamos cales son todos aqueles factores que inflúen no estado do tempo, habería que consideralos todos, e isto non é posible. A respiración de cada persoa, o movemento de calquera ser vivo, a actividade solar, unha erupción volcánica nun momento determinado, o fume que despide cada automóbil, cada cheminea, cada fábrica. Todo. Como consecuencia, hai unha imposibilidade práctica de ter en conta todos e cada un dos factores que inflúen no tempo de maneira simultánea. E a segunda orde de factores que non permite a previsión do tempo a longo prazo está relacionada co problema do infinito. Por exemplo, imaxinémonos que preciso saber a temperatura global nun momento dado para facer investigacións. Supoñamos que, aquí en Ourense, poño o termómetro e mido a mediodía. Marca 20º. Pero a verdade é que esta medición é incompleta. Só medín as unidades, pero sabemos que as pequenas alteracións nas condicións iniciais conducen a grandes alteracións nos resultados finais. Se é así, é imprescindible saber cal é a medición decimal, centesimal e milesimal. Poñamos por exemplo 20´548º. Pero...e os valores seguintes? Non serán tamén fundamentais? A teoría do caos di que si. Polo tanto, temos que ter en conta todos e cada un dos parámetros, por minúsculos que sexan. Engadamos: 20´54878346556765347º. Pero inclusive isto non alcanza. A cifra que segue a todas estas pode ser crucial. É dicir, a medición tería que levar un número infinito de elementos, o que nos resulta imposible. Polo tanto, por máis parámetros que engadamos, nunca poderemos saber con exactitude a temperatura nun determinado lugar e hora. Non obstante, o problema é aínda máis complexo: a temperatura que temos nun espazo preciso pode ser lixeiramente diferente da que hai un metro máis alá. En consecuencia, teriamos que medir todos os recunchos de Ourense. Non é posible. Tal e como no paradoxo de Zenón, é doado comprobar que cada metro é infinitamente divisible. A distancia existente entre cada espazo, por máis pequena que sexa, é sempre divisible pola metade, nunca lograriamos medir absolutamente todos os lugares. E o mesmo se aplica ao tempo. A diferencia entre un segundo e outro é infinitamente divisible, e polo tanto pode haber sutís variacións de temperatura entre dous intervalos de tempo que esixen ser tidas en conta. Lembramos que o paradoxo de Zenón indícanos que existe tanto espazo nun metro coma no Universo enteiro, e tanto tempo nun segundo coma en toda a eternidade, e esta é outra misteriosa propiedade do Universo.
Por todo isto é polo que os Teoremas da Incompletitude de Gödel foron unha demostración de grande importancia. É moi sinxelo. Os Teoremas da Incompletitude desvelaron unha curiosa característica do Universo. A través destes dous teoremas, é coma se o Universo nos dixera o seguinte: hai certas cousas que vós, os seres humanos, sabedes que son verdadeiras, pero non poderedes probalas a causa da maneira maxestosa na que eu, o Universo, as oculto. Poderedes coñecer unha gran parte da verdade, pero a complexidade da realidade impediravos coñecela integramente.
E aquí os temos: o Principio de Incerteza, os sistemas caóticos e os Teoremas da Incompletitude. Os tres teñen un significado profundo ao revelarnos as incribles sutilezas que se agochan tras o funcionamento do Universo. Todo o cosmos se asenta nas Matemáticas. As leis fundamentais do Universo exprésanse en ecuacións e fórmulas matemáticas, as leis da Física son algoritmos, o segredo do Universo está codificado en linguaxe matemática. Todo está relacionado con todo, aínda que non o pareza. Pero nin sequera a linguaxe matemática logra esclarecer completamente ese código. Todo está determinado, pero é indeterminable. Cando intentamos achegarnos á clave dunha cuestión, sempre atopamos un obstáculo, unha barreira de complexidade que oculta as últimas facetas do enigma.
Estas son as correspondentes explicacións que atopo para o que os seres humanos chamamos habitualmente azar, sorte (boa ou mala), fortuna (tamén boa ou mala) ou, simplemente, destino. Cremos que dende que nacemos, a nosa sorte está xa botada. É Deus, que quere que así sexa. De feito, foi El quen escribiu a nosa historia. E rezamos moito, desexando que Deus estivera de boas o día que escribiu o noso guión. Rezamos, pedindo por que a nosa sexa unha historia de comedia romántica, pero nunca, nunca un drama, nin un suspense, nin moito menos un filme de terror! Non, por favor! Non o permitas, Meu Deus! Xa destaparás os teus encantos de dramaturgo con outra persoa! Pero comigo non, por favor! Non somos para nada donos de nós mesmos. Cando algo bo nos sucede, damos grazas a Deus por permitirnos ese momento agradable. Nembargantes, cando levamos un duro golpe ou experimentamos un horrible suceso, só entón preguntámonos: por que a min? Meu Deus, que fixen mal? Que fixen para merecer isto? É dicir, se facemos algo ben é grazas a Deus, pero se algo nos sae mal, somos nós os únicos culpables. De feito, temos que sentirnos culpables, para así ir á misa, rezar aínda máis e, se pode ser, deixarlle ao señor cura unha boa propina. Só así poderemos redimir os nosos “pecados”. Só así poderemos ir ao Ceo. Pero como é posible que alguén crea neste Deus que nos venden, nun Deus ultraconservador e reaccionario que semella feito a imaxe e semellanza dos intereses políticos das altas xerarquías eclesiásticas?
Pois, por máis absurda que hoxe pareza, esta era, ata fai nada, a crenza e o día a día das xentes. E era así porque houbo uns señores que, ao longo de toda a historia, déronse conta de que a forma máis sinxela -e sen dúbida a máis rendible- de vivir era mantendo á maior parte da poboación sumida na máis profunda ignorancia, e impedindo, por insignificante e moderado que fora, cada mínimo signo de avance, mellora ou desenvolvemento. Foron eles os que crearon a figura dun Deus que non existe. Un Deus que controla, que castiga, que pide a cambio. Coma eles. Os grandes males da sociedade actual teñen a súa orixe nesta época. Custounos moito traballo liberarnos do poder político, económico, social e civil da Igrexa. Así que, máis que nunca, deixemos dunha vez por todas de acudir ás explicacións divinas, que o único que fan é someternos. Xa fai séculos que non teñen máis supostas “verdades reveladas” que ofrecernos. Ao único que agora se dedican é a negar as verdades dos demais, aparte de a intentar agochar e esquivar os numerosos escándalos que os acometen. “Esta é tan só unha escusa para que non se fale de Deus”, din. Non, señor Cañizares, non. Semella que chegou o momento de asumir responsabilidades. É preciso que o noso espírito se empape de coñecemento científico, e só así lograremos enterrar os vestixios que o longo e escuro período de fanatismo relixioso impregnou na sociedade. Sexamos críticos con todo o que nos rodea. Contemplemos a vida e a realidade sen prexuízos, sen lixo histórico indesexable! Pouco a pouco, estámolo conseguindo. Xa era hora!
V. PRINCIPIO E FIN
Alfa e omega, comezo e fin, o nacemento e a morte do Universo. Son estes os temas cruciais. Pero, por que o Universo ha de ter un comezo e un final? Que é o que lle impide ao Universo ser eterno? Poderá ser eterno? Porque esta é unha hipótese digna de ter en conta, non si? Un Universo de duración infinita, sen principio nin fin, un Universo que sempre existiu e sempre existirá. Pero claro, cal é a reacción da Igrexa ante esta perspectiva? Primeiro: que ten que ver a Igrexa con todo isto? Pois moito e nada.
O problema do principio e o fin do Universo non é unha cuestión exclusivamente científica, senón tamén teolóxica, de forma que bordea as fronteiras da física ata o punto de case entrar –ou sinxelamente entrar- no terreo da metafísica. Houbo ou non houbo Creación? Baseándose no que está escrito na Biblia, a Igrexa sempre pregoou un comezo e un fin, un xénese e un apocalipse, unha alfa e unha omega. Pero a ciencia, nun determinado momento, comezou a elaborar unha resposta diferente. Como consecuencia dos descubrimentos de Copérnico, Galileo e Newton, os científicos chegaron a afirmar que a hipótese dun Universo eterno era a máis probable. E é que, por un lado, o problema da creación remite ao problema do creador, polo que se se elimina a creación, desaparece a necesidade dun creador; e por outro lado, a observación do Universo parece amosar un mecanismo constante e estable, máis acorde coa idea de que existiu e existirá eternamente. Deste xeito, o problema quedaba, en principio, resolto. Pero, será posible demostrar o contrario? Será posible demostrar que o Universo non é eterno?
Pois ben, comecemos pola Biblia, que aínda que non teña grande relevancia no ámbito da física, sempre paga a pena explorar. Segundo se desprende do Antigo Testamento, Deus creou o Universo mediante unha “explosión primordial de luz” que, a pesares de seguir sendo a explicación fundamental para as grandes relixións monoteístas, a ciencia ten cuestionado con vehemencia. A fin de contas, a Biblia non é un libro científico. Nembargantes, no século XIX fíxose un descubrimento de grande importancia que puxo en dúbida a idea da idade infinita do Universo: a segunda lei da termodinámica, que di que a variación de entropía do Universo é sempre maior que cero. Foi formulada en 1861 por Rudolf Julius Emmanuel Clausius, quen xa establecera a lei de conservación da enerxía, segundo a cal a enerxía do Universo é unha constante eterna; é dicir, nunca pode ser creada nin destruída, só transformada. Despois, decidiu propoñer o concepto de entropía, que abarcaba todas as formas de enerxía, ademais da temperatura. E cales son as consecuencias deste descubrimento? Pois basicamente tres: a primeira é que, se as cousas avellentan, entón haberá un punto no tempo no que teñen que morrer, e isto ocorrerá cando a entropía sexa máxima; a segunda é que o tempo avanza en orde cronolóxica, é dicir, a evolución do Universo é sempre do pasado ao futuro; e a terceira consecuencia da segunda lei da termodinámica é que, se todo se está facendo máis vello, tivo que haber un momento no que todo era novo. Máis aínda, un momento no que a entropía era mínima. Clausius demostrou que houbo un nacemento do Universo.
Houbo que agardar ata o século XIX para que os científicos se decataran de que o Universo está evolucionando cara a un estado de equilibrio termodinámico, no que deixa de haber zonas frías e cálidas, para consolidarse unha temperatura constante en todas as partes, o que implica entropía total ou máximo desorde. Isto é, o Universo parte dunha orde total para acabar en total desorde. E este descubrimento foi acompañado da aparición doutros indicios, coma o paradoxo de Olbers, que está relacionado coa escuridade do ceo: se o Universo fora infinito e eterno, non podería haber escuridade pola noite, dado que o ceo estaría forzosamente inundado pola luz procedente dun número infinito de estrelas. Deste xeito, o paradoxo só se resolve se se lle atribúe unha idade ao Universo, de forma que así se podería postular que a Terra só recibe a luz que tivo tempo de viaxar ata ela dende o nacemento do Universo. É dicir, necesariamente tivo que existir un momento inicial.
Pero aínda quedaba un problema sen resolver relacionado coa gravidade. Os científicos supoñían que o Universo, sendo eterno, era tamén estático, e nesta perspectiva está asentada toda a Física de Newton. Non obstante, o propio Newton caeu na conta de que a súa lei da gravidade –que establece que toda materia atrae materia- tiña como consecuencia última que todo o Universo estaría concentrado nunha enorme masa. Pero cando miramos o ceo, vemos que a materia non atrae materia, senón que está distribuída. Como explicar entón este fenómeno? A resposta foi dada por Hubble, que na década de 1920 confirmou a existencia de galaxias máis alá da Vía Láctea. Cando mediu o espectro da luz que emitían, decatouse de que todas estaban afastándose de nós; aínda máis, comprobou que canto máis lonxe se atopaba unha galaxia, máis apresa se afastaba. Foi así como se concluíu que o Universo, en realidade, está en expansión. E en que afecta esta cuestión ao problema do posible nacemento do Universo? Pois que, o feito de que toda a materia se estea afastando e expandindo, implica que nun momento do pasado, tivo que estar unida. Ademais, os científicos entendían que a idea encaixaba coa Teoría da Relatividade Xeral, pois esta incluía o concepto dun Universo dinámico. E así foi como nesta mesma década de 1920, un sacerdote belga chamado Georges Lemaître suxeriu que o Universo nace dunha colosal explosión inicial. Propuxo así unha nova teoría: o Big Bang, a grande explosión. A idea era extraordinaria, estaba en consonancia coa segunda lei da termodinámica, solucionaba o paradoxo de Olbers, opúñase á lei da gravidade de Newton e encaixaba coas Teorías da Relatividade de Einstein. Este foi, en definitiva, o proceso de transición dun Universo eterno, infinito e estático a outro que tivo un comezo, que é finito e que, ademais, se expande.
E unha vez que xa sabemos que o Universo tivo un principio, a pregunta que xorde é outra: que había antes da explosión? Só o baleiro? Pois non. Non houbo un antes. O Universo comezou co Big Bang. Non se fala dun espazo baleiro que comezou a encherse, senón que o Big Bang implica que nin tan sequera había espazo. O espazo naceu coa grande explosión. Agora ben, as Teorías da Relatividade establecen que espazo e tempo son dúas caras dunha mesma moeda. Sendo así, a conclusión é lóxica: se o espazo naceu co Big Bang, o tempo xurdiu tamén neste momento inicial. Non houbo un “antes” porque non existía o tempo. Preguntar que había antes de que existise o tempo é o mesmo que preguntar que hai ao sur do Polo Sur, é dicir, non ten sentido. Este problema do instante primixenio é o máis complexo de toda a teoría. É o que se denomina unha singularidade. Pénsase que todo o Universo se atopaba comprimido nun punto infinitamente pequeno de enerxía e que, de súpeto, houbo unha tremenda erupción na que se creou a materia, o espazo, o tempo e as leis do Universo.
Pero vemos que todos os razoamentos anteriores nos levan a preguntarnos que foi o que causou esta explosión, por que se produciu. Ben, todos os acontecementos teñen causas, e os seus efectos vólvense causas dos seguintes. Pero claro, o proceso causa-efecto precisa dunha cronoloxía, non si? Primeiro vén a causa e despois ten lugar o efecto. Se o tempo aínda non existía naquel punto infinitamente pequeno, como podía un acontecemento xerar a outro? Non había un “antes” nin un “despois”. Logo, non había causas nin efectos, porque ningún suceso podía preceder a outro. A pesar de que esta era a única complicación, houbo moitos científicos que non se sentiron satisfeitos coa teoría do Big Bang e buscaron unha explicación alternativa. A hipótese máis interesante que apareceu foi a teoría do Universo en estado permanente, baseada na idea de que a materia de baixa entropía se crea a si mesma constantemente. En lugar de que toda a materia se orixine a partir dunha grande explosión inicial, iría aparecendo gradualmente en pequenas erupcións ao longo do tempo, compensando a cantidade de materia que vai morrendo ao alcanzar a máxima entropía. Sendo así, o Universo podería ser, de novo, eterno, pero a pesares deste feito, a ciencia considerou seriamente esta posibilidade, ata o punto de que, durante moito tempo, a teoría do Universo en estado permanente se presentou en pé de igualdade coa teoría do Big Bang. Nembargantes, na actualidade xa non están nesta situación de igualdade, debido a un importante descubrimento. Vexamos como sucedeu: ao haber un momento inicial, os científicos entenderon que tería que existir unha radiación cósmica de fondo, unha especie de eco desa grande explosión que provocou o nacemento do Universo. A existencia deste eco previuse teoricamente en 1948, pero por máis buscas que se fixeron, non se atopaba nada. Ata que, en 1965, dous astrofísicos estadounidenses, mentres levaban a cabo un traballo experimental nunha grande antena de comunicacións de Nova Jersey, sorprendéronse por un irritante ruído de fondo, unha especie de insistente asubío que semellaba provir de todas as partes do ceo. Por máis que movesen a antena cara a un lado ou cara ao outro, en dirección a unha estrela ou a unha galaxia, a un espazo baleiro ou a unha nebulosa distante, o son persistía. Pasaron un ano intentando eliminalo. Revisaron os cables eléctricos, buscaron un aparato avariado, fixeron de todo, pero non había maneira de localizar o problema que provocaba aquel xa insoportable ruído. Rendidos, decidiron chamar aos científicos da Universidade de Princeton, aos que lles contaron o que ocorría e lles pediron unha explicación. E a explicación chegou: era o eco do Big Bang. Aínda que o do eco é unha forma de dicilo, por suposto. En realidade, o que estaban a captar era a luz máis antiga que ten chegado ata nós, unha luz que o tempo transformou en microondas e que se denomina radiación cósmica de fondo. Cando acendemos o televisor nunha frecuencia na que non hai emisión, vemos unha serie de puntiños pululando na pantalla e percibimos un molesto ruído. Pois o 1% dese efecto provén da radiación cósmica. Polo tanto, se un día estamos amolados vendo a televisión e non nos interesa nada, non temos máis que sintonizar unha canle sen programación e asistir ao nacemento do Universo. Non hai mellor reality show que este. Pero é que ademais, Penrose e Hawking corroboraron matematicamente –a través dunha serie de teoremas- que a existencia do Big Bang é inevitable.
Vaiamos, entón, aos feitos. Todo sucedeu nalgún lugar fai aproximadamente quince mil millóns de anos. A enerxía estaba concentrada nun punto e comezou a expandirse despois dunha monumental explosión. Segundo a ecuación E=mc², a enerxía equivale á masa, e polo tanto, o que ocorreu foi que a materia xurdiu da transformación da enerxía. No primeiro instante, apareceu o espazo e comezou a expandirse. Como o espazo está ligado ao tempo, a súa aparición implicou automaticamente a aparición do tempo, que tamén se expandiu. Nese momento inicial, naceu unha superforza e apareceron o que hoxe chamamos as leis do Universo. A temperatura era altísima, de varias decenas de miles de millóns de graos. A superforza comezou a separase en forzas diferentes. Tiveron lugar as primeiras reaccións nucleares, polas que se formaron os núcleos dos elementos máis leves, como hidróxeno, helio e vestixios de litio. En tres minutos, xerouse o 98% da materia que existe ou algunha vez existirá. Os átomos que forman o noso corpo remóntanse a este momento, o que significa que xa pasaron por diversas estrelas e ocuparon milleiros de organismos ata chegar a nós. De aí que se diga que “somos po de estrelas”.
Despois da erupción inicial, o Universo comezou a organizarse automaticamente obedecendo ás súas propias leis. Co tempo, as temperaturas baixaron ata alcanzar un punto crítico no que a superforza se desintegrou en catro: primeiro a forza da gravidade, despois a forza forte e, finalmente, separáronse a forza electromagnética e a débil. A forza da gravidade organizou a materia en “grupos”. Ao cabo de douscentos millóns de anos, acendéronse as primeiras estrelas e naceron os sistemas planetarios, as galaxias e os grupos de galaxias. Os planetas eran inicialmente pequenos corpos incandescentes que xiraban ao redor de estrelas e que arrefriaron ata solidificar, como aconteceu coa Terra. E aquí estamos nós.
Se os planetas eran pequenas estrelas que acabaron solidificando, as estrelas tamén van solidificar e si, o Sol acabará “morrendo”. Primeiro morrerá a Terra, despois o Sol, a continuación a galaxia e, por último, o Universo. Esta é a consecuencia inevitable da segunda lei da termodinámica: o Universo avanza cara á entropía final. Todo o que nace morre, todo transcorre dende o punto alfa ata o omega, a fin do Universo. Todo indica que estamos ante dúas posibilidades: a primeira é o chamado Big Freeze, o grande xeo. Co aumento da entropía, a temperatura irá descendendo ata chegar a un valor uniforme en todos os lados, transformando o Universo nun inmenso e xeado cemiterio galáctico. Calcúlase que será dentro duns cen mil millóns de anos, unha cantidade de tempo que non nos di nada. Comprenderémolo mellor se imaxinamos que o Universo fora un ser vivo que durara 120 anos. Entón, o Sol aparecería aos 10 anos e nós aos 15, de forma que aínda lle restarían 105 anos de vida. A segunda posibilidade que se nos presenta é a do Big Crunch, o grande esmagamento. Segundo esta hipótese, a expansión do Universo redúcese, polo que chegará un momento no que se deteña e comece a encollerse. Debido á forza da gravidade, o espazo, o tempo e a materia empezarían a converxer entre si ata esmagarse nun punto infinito de enerxía. O Big Crunch é, por así dicilo, o Big Bang á inversa. Coma un globo que se infla e se desinfla. Coma unha moeda que se tira ao aire: primeiro vence á gravidade, despois é vencida pola gravidade. Isto é, o Universo expándese primeiro e encóllese despois.
Unha vez expostas as dúas posibles “mortes” do Universo, debemos analizar cal é a máis probable. Pois ben, os astrofísicos inclínanse polo Big Freeze por dous motivos, ambos resultantes das observacións astronómicas. En primeiro lugar, porque o Big Crunch require que haxa moita máis materia no Universo; en segundo lugar, o Big Freeze semella máis probable dende o punto de vista de novas observacións relacionadas coa expansión do Universo, pois descubriuse que a velocidade á que se afastan as galaxias está aumentando. E isto é así debido a unha nova forza, ata fai pouco descoñecida, capaz de opoñerse á forza da gravidade. Denomínase forza escura, e xa foi prevista por Einstein. Pero o caso é que o Big Crunch precisa que a velocidade de expansión diminúa ata cero, para despois producirse a contracción. E vemos que ocorre todo o contrario, vemos que a velocidade de expansión está aumentando. A conclusión, xa que logo, só pode ser unha: o Universo camiña cara ao Big Freeze.
VI. AS RESPOSTAS DA NATUREZA: EXISTE DEUS?
Foi no prefacio á segunda edición da Crítica da razón pura onde Kant estableceu os límites da ciencia. Concluíu que hai tres problemas fundamentais da metafísica que a ciencia non será capaz de resolver xamais: Deus, a liberdade e a inmortalidade. Kant cría que os científicos nunca poderán saber se Deus existe ou non, nunca lograrán determinar se de verdade temos libre albedrío, e xamais chegarán a establecer con total seguridade que hai despois da morte. Estas cuestións, na súa opinión, xa non pertencen ao dominio da física, senón da metafísica. Estarían máis alá de calquera proba.
Non obstante, é preciso realizar unha serie de apreciacións a estes problemas concretos que, ademais, están estreitamente relacionados entre si. Segundo Kant, non é posible demostrar a existencia de Deus. Pero todo depende do que se defina como tal. Se estamos agardando ver un vello e barbudo patriarca observando a Terra con aire preocupado, vixiando o que cada un de nós fai, pensa e di, e que fala cunha voz forte... ben, neste caso teremos que seguir agardando toda a eternidade. Ese Deus sinxelamente non existe, é tan só unha construción antropomórfica que nos permite crer que existe unha entidade superior a nós. Así, vemos a Deus como unha figura paternal. Precisamos de alguén que nos protexa do mal, que nos acolla cos seus brazos protectores, que nos console nas horas difíciles, que nos axude a aceptar o inaceptable, a comprender o incomprensible. Ese alguén é o Deus que herdamos da tradición xudeocristiá a través da Biblia e que, evidentemente, non existe.
Pero entón, como se pode demostrar a existencia de Deus? Existe Deus? Pois todo depende do que se defina como proba e método científico. Normalmente, considérase o método científico como un proceso de recollida de información a partir da natureza. Pero hai unha definición máis bonita: o método científico é un diálogo entre a humanidade e a natureza. A través del, as persoas facemos preguntas á natureza e obtemos respostas. O segredo está na maneira de formular as preguntas e de interpretar as respostas. É fundamental ser sagaz e perspicaz, é imprescindible posuír a suficiente intelixencia como para captar a sutileza de moitas das respostas. É dicir, pódese comprender a existencia ou inexistencia de Deus en función da nosa capacidade para interpretar as respostas. Por exemplo, a segunda lei da termodinámica derívase de preguntas que se lle fixeron á natureza a través de experiencias sobre o calor. E a natureza respondeu, amosando que a materia pasa sempre do quente ao frío, e nunca ao revés. É dicir, na cuestión que estamos a tratar, quen pretenda obter imaxes de Deus en DVD ou algo semellante, que se desengane. Diferente sería o caso se falamos de determinadas respostas da natureza a preguntas específicas, sempre e cando teñamos en conta que estas respostas non son para nada definitivas. Preguntas de raciocinio lóxico, como por exemplo, o problema do Big Bang. Quen creou a creación? Quen foi o que concibiu as leis do Universo? Quen puxo a máquina en movemento? Estas son as cuestións centrais da lóxica.
De momento, non podemos ofrecer unha resposta rotunda, pero cómpre ter moi claro que, tanto a creación coma Deus, son problemas absolutamente naturais. As alusións ao sobrenatural e aos milagres non son máis que disparates. É máis, a idea de Deus como axente externo que crea todo a partir da nada –ex nihilo-, coma se só tivera que mover un dedo para dar lugar ao “mundo”, é totalmente falsa. Por que Deus haberá de ser un axente externo? E non poderá ser Deus unha parte do Universo? Ou un substantivo co que os seres humanos expresamos a grandeza e a complexidade de todo canto observamos, a substantivación da inmensidade do Universo? E non será que non existe tal divindade?
En calquera caso, a través da lóxica nunca poderemos probar a existencia de Deus, pois o único que esta nos ofrece son indicios. Non obstante, os indicios máis interesantes foron presentados por Platón e Aristóteles, que despois desenvolveu Tomé de Aquino e que máis tarde afinou Leibniz. Trátase do argumento causal: sabemos pola física e pola nosa experiencia cotiá que todos os sucesos teñen unha causa, de forma que as súas consecuencias se converten en causas doutros acontecementos, nunha interminable cadea. Pois ben, se o Universo tivo un principio, esta cadea tamén tivo que telo. Indo de causa en causa, chegamos así ao momento da creación, ao Big Bang. Entón, cal é a primeira causa de todas? Cal é o motivo do Big Bang? Platón falou dun demiúrgo (un artesán), Aristóteles dun primeiro motor inmóbil como causa eficiente do movemento do mundo, e Tomé de Aquino retomou a Aristóteles e chegou a Deus –supostamente a través da razón- mediante as súas cinco vías a posteriori.
Pero Deus é tan só unha posibilidade. A fin de contas, pode existir un mecanismo calquera, aínda descoñecido, que explique todas e cada unha das cuestións que estamos a tratar. Non podemos acudir ao “Deus das lagoas” sempre que non atopemos unha resposta a un determinado problema cando, en definitiva, é moi posible que exista unha explicación verdadeiramente axeitada. Por outra banda, se aceptamos que Deus é o Creador, temos moitas novas interrogantes: onde estaba Deus se, antes do Big Bang, non había tempo nin espazo?; se todo ten unha causa, que causou a Deus?... E moitas máis de difícil resposta. O que si é certo é que a creación remítenos a unha primeira causa –a un creador, se se quere. Por iso o Big Bang é unha singularidade. Nembargantes, recorrer a Deus como Creador ou Causa Primeira non é un argumento concluínte, nin moito menos. De aí que poidamos afirmar que este Deus é tan só unha opción.
Hai un segundo argumento, ademais do causal, que tamén debe ser tido en conta. Os filósofos danlle nomes diferentes, pero os científicos chámano “argumento da intencionalidade”. Esta cuestión da intencionalidade pertence exclusivamente ao ámbito subxectivo da interpretación individual. É dicir, se alguén fai algo intencionadamente, os demais nunca poderemos ter a certeza absoluta de que así foi. Podemos chegar a supoñer unha determinada intención, pero a verdade só a coñece ese alguén. A pregunta clave é: cal é a intención do creador do Universo? Existe unha intención na creación? Non é unha resposta doada. Non obstante, durante o século XIX, William Paley ofreceu un consistente argumento, baseado fundamentalmente no seguinte feito: vemos unha pedra no chan. Ollámola e preguntámonos como demo puido chegar ata alí. Entón, pensamos que a pedra é algo natural, sempre existiu, e deixamos de cavilar no asunto. Pero agora imaxinémonos que, en lugar dunha pedra, atopamos un reloxo. Despois de analizar o seu complexo mecanismo, diriamos que se trata de algo fabricado por un ser intelixente cun obxectivo específico. Entón, por que razón non podemos dar á existencia da pedra a mesma resposta que demos en relación coa existencia do reloxo? Como membros pertencentes á especie que creou o reloxo, sabemos cal é a intención que este persegue. Pero como non somos da especie que concibiu a pedra, non temos unha certeza absoluta sobre a intención da súa creación e, polo tanto, só podemos supoñer que houbo tal intención. Entón, se un ser intelixente –o ser humano- é capaz de crear un obxecto tan sinxelo coma un reloxo cunha intención, que poderemos dicir de todo o Universo? Se todo o que vemos ao noso arredor revela unha intelixencia e un propósito, por que non podemos afirmar que existe unha intención na creación? É máis, por que non afirmar que existe unha intelixencia detrás destas creacións intelixentes? E isto é, en definitiva, o que nos vén a dicir o argumento da intencionalidade que, de novo, é tan só outra posibilidade, pois non podemos afirmar rotundamente que houbo unha intención na creación nin cal é esta.
Despois de revisar unha serie de argumentos que pretenden –sen acerto- demostrar a existencia de Deus, xorde a pregunta de se estaremos estudando a realidade de forma adecuada. Pois ben, fixémonos nos seres vivos. Están formados por unha estrutura de información, isto é, por átomos. E moitos átomos xuntos forman unha molécula. E moitas moléculas unha célula. E moitas células un órgano. E todos os órganos xuntos forman un corpo vivo. Non obstante, é un erro dicir que un ser vivo non é máis que unha colección de átomos, moléculas ou células. É certo que reúne billóns de átomos, miles de millóns de moléculas, millóns de células..., pero calquera definición de ser vivo que se limite a estes datos, aínda que verdadeiros, pecará de insuficiente.
A vida descríbese en dous planos. Un é o plano reducionista, no que se sitúan os átomos, as moléculas..., é dicir, a mecánica da vida. O outro plano é o semántico. A vida é unha estrutura de información que se move cun propósito, onde o conxunto é máis que a suma das partes, onde o conxunto nin sequera ten conciencia da existencia e do funcionamento das partes que o constitúen. Os seres humanos –seres vivos intelixentes- podemos estar discutindo acerca da existencia de Deus, é dicir, no plano semántico, mentres que unha célula do noso brazo recibe osíxeno dunha arteria, é dicir, no plano reducionista. O “eu” semántico non percibe o que o “eu” reducionista está a facer. Por exemplo, podemos analizar unha obra literaria nun plano reducionista: bástanos con estudar a tinta usada, o tipo de papel que a constitúe, se existen ou non átomos de carbono nese exemplar... E o mesmo ocorre cunha canción: estudarei o son da batería, as vibracións das cordas vocais do cantante, a oscilación das moléculas de aire en función da emisión dos sons da guitarra... Nembargantes, ningún destes datos nos revelará o que de verdade é a obra literaria ou a canción. Para isto, a nosa análise non pode ser reducionista, ten que ser semántica.
E entón regresamos á cuestión que nos ocupa: cando estudamos o Universo coa fin de coñecer a súa materia fundamental, a súa composición, as súas forzas, leis... estamos a facer unha análise absolutamente reducionista. Entón, será posible facer unha análise semántica do Universo? Cal é a súa función? Por que razón existe? Ata o momento, téñense postulado diversos argumentos: uns din que o propósito da creación é a aparición da vida, e polo tanto, xa estaría alcanzado; outros din que a vida non pode ser o obxecto do Universo, porque se o fora, non aparecería tan relativamente cedo. Para eles, a fin da creación sería a aparición dunha intelixencia suprema, que os seres humanos acadariamos a través do desenvolvemento tecnolóxico, de forma que a vida tan só constituiría unha transición cara ao obxectivo final.
VII. UNHA RESPOSTA FUNDAMENTAL: A EXPERIENCIA ASPECT.
Como xa vimos, o conflito entre a Física Cuántica e a Relatividade é o principal problema e desafío da física actual. Cando as diferenzas entre ambos campos se puxeron de manifesto, comezaron os esforzos por concilialos, pois supúñase que debía haber unhas leis únicas, e non unhas para o microcosmos e outras diferentes para o macrocosmos. A cuestión suscitou unha serie de debates entre Einstein, pai da Relatividade, e Bohr, principal teórico da Física Cuántica.
Para demostrar que a interpretación cuántica era absurda, Einstein centrouse nun aspecto moi estraño da devandita teoría: o xa coñecido caso da influenza do observador. E entón formulou un paradoxo baseado na idea de que dous sistemas separados, previamente unidos, non podían comunicarse instantaneamente, pois nada se move máis apresa que a luz. A isto respondeu Bohr dicindo que, se se puidese realizar a experiencia, comprobaríase que, en efecto, existía tal comunicación instantánea.
Na época destes dous grandes físicos, non había a tecnoloxía suficiente para levar a cabo esta proba. Pero en 1952, un físico da Universidade de Londres chamado David Bohm indicou que había unha maneira de comprobar o paradoxo, de forma que en 1964, correspondeulle a John Bell, que traballaba no CERN (Xenebra), a tarefa de planificar esquematicamente a realización da experiencia. Bell non fixo a proba, pero esta chegou a concretarse en 1982 grazas a Alain Aspect e a un equipo da Universidade de París Sur. O resultado foi extraordinario: Bohr tiña razón. Aspect descubriu que, en determinadas condicións, as partículas comunícanse automaticamente entre si. Aínda que unhas estean nun extremo do cosmos e as outras no outro, a comunicación é instantánea.
Todo isto foi corroborado en experiencias máis recentes efectuadas en 1998 en Zúrich e Innsbruck, empregando técnicas máis sofisticadas. En definitiva, o que se probou foi que, se as micropartículas se comunican entre si a distancia, non se debe a ningún sinal que se envíen unhas ás outras, senón ao feito de que constitúen unha entidade única. A súa separación é unha ilusión. A verdade é que ninguén falou disto na televisión nin nos xornais. En rigor, só unha parte da comunidade científica coñece todas estas demostracións. Non obstante, é moi posible que no futuro, a experiencia Aspect chegue a ser recordada coma unha das máis extraordinarias da ciencia do século XX.
VIII. FINALMENTE, REGRESO AO MÁIS ACÁ.
Despois de viaxar pola complexidade das numerosas cuestión que nos suscita o Universo, poñemos de novo os pés na Terra. Na nosa casa. Neste pequeno e humilde planeta perdido na inmensidade do cosmos, e que por moito que se empeñen –ou empeñaran- algúns en afirmar que é o centro da creación, o certo é máis ben todo o contrario. É case imposible pensar que non haxa nada máis que nós nunha infinidade de proporcións inimaxinables como é o Universo. E non ten por que ser vida, pois pode que esta si sexa exclusiva da Terra. Polo momento, o único que podemos facer acerca deste asunto son conxecturas.
O que si sabemos é que as relixións non ofrecen respostas, tan só nos prometen: protección, salvación... É máis, nunha fe organizada, como é por exemplo o cristianismo, moi poucos conceptos son orixinais. De feito, segundo a Biblia, Cristo naceu en marzo. Entón, pódese saber que celebramos o 25 de decembro? Pois nin máis nin menos que unha antiga festa pagá exipcia de culto ao Sol. É este un fenómeno moi frecuente: unha nova relixión adopta festividades de relixións precedentes para que a conversión sexa menos traumática. Ata os nosos días, a maioría dos crentes acode á Igrexa os domingos sen saber que está a render tributo ao Deus pagán do Sol. Así, o cristianismo non é máis que un “collage”: o Antigo Testamento foi tomado do xudaísmo –que á súa vez incorpora numerosos elementos da tradición exipcia- e o Novo Testamento é o resultado dunha serie de invencións e modificacións que responden, sobre todo, a intereses políticos.
Nos seus inicios, todas as grandes relixións teñen en común un período de violencia e fanatismo máis ou menos prolongado, necesario para impoñerse ás crenzas por aquel entón establecidas. Así, o cristianismo naceu como unha aposta de futuro do emperador Constantino, pagán que soubo ver a decadencia das súas convicións relixiosas. Foi no Concilio de Nicea, 400 anos despois da morte de Cristo, onde se produciu o movemento máis importante da historia do cristianismo: Constantino ordenou queimar todos os documentos escritos ata ese momento que amosaban a Xesús tal e como era, é dicir, un mestre, un guía cunha grande personalidade, sen máis; e establecéronse a súa divindade, o seu poder sobrenatural e súa resurrección, que son totalmente falsas, pero fundamentais para asentar o novo poder no Vaticano. Nacía así a Igrexa Católica, Apostólica e Romana. A “maior historia xamais contada” é na realidade a maior mentira da historia.
No desenvolvemento cristián, un dos aspectos que máis sorprende e indigna é a demonización da figura feminina. O poder da muller e a súa capacidade para dar a luz, noutro tempo sagrados, eran un obstáculo para o ascenso dunha Igrexa eminentemente masculina, de forma que se iniciou unha campaña de desprestixio e agresión contra a divindade feminina. Foi o “home”, e non Deus, quen inventou o concepto de pecado orixinal, polo que Eva probaba a mazá e provocaba a caída da humanidade. A muller convertíase, así, no inimigo. Tamén se conta no Xénese como a muller se crea a partir da costela dun home, pasando a ser considerada inferior. Deste xeito, o Xénese foi o punto de inicio da subordinación á que as mulleres estiveron sometidas durante toda a historia.
O máis curioso desta situación é que a xerarquía eclesiástica conseguiu que as propias mulleres asumiran a súa inferioridade –pois esta aparecía nas Sacras Escrituras, así o quería Deus, polo tanto- e aceptaran o único rol para o que servían e para o que estaban destinadas: o coidado do marido e dos fillos. O traballo da muller quedaba relegado ao ámbito doméstico, e a súa vida consistía nunha dependencia progresiva, primeiro do pai e máis tarde do esposo. O alto clero, aproveitándose da ignorancia, convertía a existencia nun inferno. Cantas mulleres explotadas! Cantos homes que crían vivir no certo! Canto medo, prexuízos e ameazas se instalaron no mundo! Que sarta de barbaridades! Como puideron manipularnos ata tal punto? Se o inferno existira, os primeiros en queimarse nel serían todos estes señores que viviron á conta da desgraza da xente! Pero é que, por se fora pouco, intentaron demostrar a suposta superioridade masculina cunha serie da argumentos, totalmente inaceptables e ridículos. Deste xeito, para o gran Santo Tomé de Aquino, o feto formado, é dicir, con alma, lograríase aos 40 días nos varóns e aos 80 días nas mulleres. Claro que o xenial Santo Tomé adoita obsequiarnos con deliciosos razoamentos. Así, na Summa pregúntase se “o seme provén do que sobra do alimento”. El conclúe que si. Debía descoñecer o Santo a cantidade de fillos que teñen os pobres. Canto dano nos fixeron...!
Na actualidade, a situación da muller mellorou moito grazas a unha serie de personalidades que souberon adiantarse ao seu tempo e reivindicar, dun xeito ou doutro, a igualdade entre os seres humanos. Non obstante, esta igualdade será unha ilusión mentres unha serie de prexuízos machistas tremendamente arraigados permanezan vixentes nas raíces da sociedade. O feito de que tivera que aparecer un movemento coma o feminismo non revela senón as deficiencias dun mundo que pretende ser avanzado. Non hai progreso sen igualdade.
Como vemos, a Igrexa foi o principal freo do desenvolvemento durante toda a historia. Pero é que segue séndoo! Como reaccionarios que son, participan alterados en cada debate social que ameace con arrebatarlles un anaquiño de influenza e poder. Como por exemplo, nas actuais discusións sobre a eutanasia ou o aborto, nas que tratan de ofrecernos leccións éticas e morais. A eterna hipocrisía da Igrexa acompañándonos polos séculos dos séculos, amén.
Cando a penicilina foi descuberta e se produciu, por fin, o despegue imparable da medicina, tamén estivo baixo tea de xuízo se era ou non digno tomar medicamentos para curar as enfermidades, porque, como dicían os señores eclesiásticos, é pecado modificar os plans que Deus todopoderoso ten para nós. Se Deus quere que morramos dunha gripe mal curada, nós non temos dereito a evitalo, e polo tanto non podemos inxerir un sinxelo xarope que nos poña coma novos nun par de días. Absurdo, verdade? Pois dentro de cen anos, igual de absurdo vai parecer o debate sobre a eutanasia e o aborto. E todo porque uns señores senten vertixe cando retroceden uns séculos na historia e contemplan todo o poder que chegaron a concentrar nas súas mans. As cousas cambiaron, por desgraza para eles, e parece que lles molesta. Por fin!
“Un atentado contra a dignidade humana”, dixeron Cañizares e Amigo, dous pesos pesados da Conferencia Episcopal, referíndose ao aborto. Din que están “a favor da vida”. “Un atentado contra a dignidade humana”, señor Cañizares, é ter coñecemento do que estaba a suceder na Alemaña nazi e non facer nada. Pero non só iso, unha vez rematada a Segunda Guerra Mundial, facilitáronlle pasaportes aos nazis superviventes para que se refuxiaran en Sudamérica. “Un atentado contra a dignidade humana”, señor Amigo, é apoiar ao réxime franquista, e vostedes apoiárono. Se é que a Igrexa e os fachas sempre se levaron moi ben, verdade? Todo o que sexa de extrema dereita... Como se pode comprobar, son vostedes auténticos defensores da vida! Aínda que, claro, agora comprendo o descaro destes señores cando opinan sobre cuestións coma o aborto, e é que en “atentados contra a dignidade humana”, a institución á que representan é unha auténtica especialista.