"Diálogos sobre a Relixión Natural" de David Hume ... por Pablo Romero Vilarchao

Diálogos sobre a relixión natural (1779) é un ensaio do filósofo escocés David Hume, publicado despois da súa morte, en 1776, para evitar conflitos en vida cos fanáticos relixiosos.

• Obxectivo: A obra é un diálogo de principio a fin acerca do problema da relixión natural e das complicacións que del se derivan, no que interveñen tres personaxes: Demea (que representa o misticismo, o puro fideísmo, próximo ao fanatismo relixioso e á crenza inxustificada), Cleantes (cunha postura intermedia -quizais a palabra que mellor o defina sexa "antropomorfista"-, defensor da relixión como unha crenza natural e racionalemente defendible) e Filón (escéptico, crítico). En calquera caso, a maior parte da obra é un debate, unha discusión entre Cleantes e Filón, pois as intervencións de Demea parecen fóra de lugar, quen - escandalizado ante o modo de argumentación libre de prexuízos no que se trata o problema da existencia e natureza da divindade- decide abandonar o coloquio xa cerca do final. Hume recupera o diálogo para esta obra, por consideralo o medio máis adecuado para comentar asunto tan escabroso e así presentar diversas posturas e solapar algunhas das súas máis transgresoras opinións ou perspectivas.

• Ideas básicas: Un dos puntos máis importantes da obra é a exposición por parte de Cleantes do "argumento do designio", segundo o cal o mundo é unha gran máquina subdividida á súa vez nun infinito número de máquinas máis pequenas, axustadas entre si cunha extraordinaria precisión. Por analoxía, os efectos son similares ás causas e, polo tanto, o Autor da natureza é similar ao ser humano, só que con facultades moito máis amplas e grandiosas. Por este argumento a posteriori, e só por el, podemos probar a un mesmo tempo a existencia dunha Deidade e a súa semellanza coa mente e a intelixencia humanas. Hai unha intención, un designio na creación. Este argumento escandaliza a Demea, para quen Deus é incomprensible, inexplicable, de forma que en ningún caso a razón humana se pode achegar a el. Tamén é rexeitado por Filón a partir do argumento da experiencia, xa que, segundo o modelo de Cleantes, Deus non podería ser infinito nin perfecto.

Filón enuncia unha nova hipótese segundo a cal o mundo é un inmenso animal do que Deus sería a súa alma, pero Cleantes non o acepta, pois del se desprende que o mundo é eterno e, polo tanto, non habería creación.

Despois de todo o anterior, é dicir, de intentar demostrar a existencia de Deus mediante esa argumentación  a posteriori, Demea propón un argumento a priori, o de sempre: que Deus é a causa primeira, creador..., é dicir, Deus existe porque si. Pero, primeiro Cleantes e despois Filón, presentan graves e numerosas obxeccións na súa contra. Conclusión: rexeitamento do argumento a priori.

Posto que para Cleantes, as calidades e atributos da Deidade se asemellan ás calidades e atributos dos seres humanos, preséntase agora un grave conflito: despois de que Demea fale da miseria humana, da infelicidade..., Filón está de acordo con el e conclúen que a vida humana está marcada polo medo, o sufrimento, as enfermidades, a dor...Entón todo isto rompe os esquemas de Cleantes, porque, en que sentido entón se asemellan a benevolencia e a misericordia humanas á benevolencia e misericordia da Deidade? Xa que, se Deus e os seres humanos teñen exactamente as mesmas calidades, quere Deus previr o mal, pero non pode? Entón é impotente. Pode pero non quere? Entón é malévolo. Pode e quere? Entón, de onde sae o mal? Cleantes nega absolutamente a miseria e maldade humanas, porque di que hai máis felicidade que infelicidade, máis pracer que dor...Isto é rexeitado de plano por Filón, que defende que o mal existe por catro razóns: 1) porque todas as criaturas viventes están deseñadas para experimentar a dor, 2)porque o mundo non foi administrado por vontades particulares; 3) porque os animais non foron dotados dun maior arsenal de poderes dos que a estrita necesidade require; e 4) porque os diversos recortes e principios do universo non foron modelados de forma que conserven sempre a xusta medida e temperanza.

Segundo Filón, é posible formular catro hipóteses relativas ás primeiras causas do universo: 1) que están dotadas de bondade prefecta, ou 2) que gozan de perfecta malicia, ou 3) que son opostas e teñen ao mesmo tempo bondade e malicia, ou 4) que non posúen bondade nin malicia. Para el, esta cuarta hipótese é con moito a máis probable. Despois destes argumentos, Demea abandona a conversa.

Finalmente, a obra remata cunha discusión entre Filón e Cleantes acerca dos límites da relixión natural, da corrupción, do debate entre ateos e teístas e cunha defensa do escepticismo por parte de Filón.

• Conclusión: A obra en si, con todos os argumentos que se expoñen, rexeitan e debaten, amosa un pouco por onde pode estar situado o pensamento, a ideoloxía do propio Hume, quen coloca na boca de Cleantes as seguintes palabras: “o oficio propio da relixión é regular o corazón do ser humano, humanizar a súa conduta, infundirlle o espírito da temperanza, orde e obediencia”.

• Comentario persoal: Xa expuxen a miña opinión sobre Hume neste mesmo apartado do anterior traballo sobre Historia natural das relixións. Soamente engadir a claridade de ideas e a rotundidade coa que o filósofo escocés trata o tema en cuestión, e recomendar a tod@s @s interesad@s que se animen a lelo.

Publicado por Pablo Romero Vilarchao para o Club de lectura "Ai, Ptolomeo, tolo meu" do IES "Otero Pedrayo" de Ourense.